Kramnik – Fritz mücadelesinin berabere biten ilk oyununu Büyükusta Seirawan analiz ediyor. Bu oyunda Kramnik bilgisayarın derin hesap gücünden kaçmak için insani sezgilerin avantaj sağlayabileceği bir oyunsonuna geçiyor. Normal şartlarda berabere olacak konum Fritz’in şüpheli oyunuyla Kramnik’in lehine gelişir. GM Seirawan analizlerinde ilk oyunun Kramnik için kazanç olduğunu net bir şekilde göstermekte.  Analizli oyun haberin devamında.

1.d4 Af6 2.c4 e6 3.g3. Yakın zamanda Topalov’a karşı iyi şanslar elde ettiği açılışı yineliyor. Esas itibariyle, bilgisayara karşı mükemmel bir seçim, satranç programlarının algılamakta güçlük çektiği(!!) stratejik pozisyonların oluşumuna olanak sağladığını düşünürsek. Siyah, kaba bir hata yapmadığı halde, uzun süre baskı altında kalabilir. Hatta oyun sonuna kadar devam edebilir, bu baskı. Diğer bir taraftan da, 3. Ac3 Fb4 4.Vc2 seçimi içinde söylenecek şeyler var; ilk olarak fil çifti oluşumu için planlar yapmak ve sonrasında bilgisayara hızlı gelişim olanakları vermemek. Dortmund 2006’ın son turunda, Kramnik aynı fikirler doğrultusunda Peter Leko’yu yenmişti. Mutlu son için Kramnik böyle bir açılış seçimi yapabilirdi.

3…d5 4.Fg2 dxc4! 4…Bb4+ 5.Bd2 Be7 seçiminde, ve sonrasında c7-c6 sürüşü ile Kapalı Katalan oynanabilir,  yanlış bir şey olmamasına rağmen, bu devam yolunda mevcut bazı tehlikeler var. Beyaz vezir kanadını kapatabilir ve bilgisayar, yeri geldiğinde gereken merkez atağını göremeyebilir. Sonuçta, bilgisayar en azından yarı açık bir oyunu elde etmek ve oyunun erken safhalarında oluşabilecek kapalı konumlardan kaçınmak istiyor.

5.Va4+. Genelde, Katalan oynayan oyuncular c4 piyonunu kaybetmekten korkmaz ve tercihende piyonu hemen geri almaz. Bir insana karşı böyle bir gambit düşünülebilir, ama bir bilgisayara karşı oynuyan Kramnik, piyonu geri hiç alamayabilir.

5…Abd7 6.Vxc4 a6 7.Vd3. Buraya kadar Kramnik bilgisayar monütorüne bakabiliyordu, yani teorinin gösterdiği yere kadar. Fritz 10 teori dışında düşündüğünde, monütör Kramnik’e gösterilmiyor. Buna rağmen, bir kaç hamle sonra, oyun gene teoriye girince, Kramnik monütere tekrardan bakabildi.(Sanırsam bunu, Kramnik’in lehine olmaması açısından, açılış teorisine her iki tarafın da bakabilmesini sağlamak için yapıyorlar. Çünkü bilgisayar masaya açılış ansiklepodisiyle oturuyor.) Tekrar oyuna dönersek, Kramnik bu hamleyle c5 sürüşünden sonra tempolu b5 sürüşünü istemedi. Açılış avantajı elde etmek için, beyazın açılış teorisinden farklı olarak erken vezir hamleleri  genede iyi değildir.

7…c5. Sıkıcı. Kendi açılış yeniliği olan hamlesiyle, Kramnik bilgisayarın diğer bir yaklaşım olarak e5 sürüşü için 7….Fd6’yı seçmesini umuyordu, ki gerçekte iyi bir düşünce değildir. 8.dxc5 Fxc5 9.Af3 0–0 10.0–0 Ve7 11.Ac3.
 

Buraya kadar herşey genel ifadeler şimdi ilk sorulması gereken soru şu: Deep Fritz, 11…b6 veya 11…b5 oynayacak mı? Hangisinin, en iyisi olduğundan emin değilim. 11…b5 hamlesini tek taraftan düşünürsek, siyaha c4 controlu sağlar ve b6 karesini Vezir veya At için açık bırakır. Ek olarakta, ileride b4 sürüşüyle tempo kazanımı sağlayabilir. Ama, beyazda a4 sürüşü ile siyahın vezir kanadını zayıflatabilir. Zor bir seçim ve Fritz’in oyun anlayışını görebilmek için merak uyandırıcı bir an.

11…b6. 12.Ae4! Tahtadan bir kaç taşı eksiltmenin tam zamanı. Beyaz kayıtsız kalamaz. Siyahın, Fb7 oynacağı ve ardından kalesini d-dikeyine getirip, beyaz veziri taciz edeceği belli. Kramnik’in hamlesi bu tehditleri önlüyor. 12.Ad4? siyahın Ae5 cevabı yüzünden kötü.

12…Axe4. Fritz’in oyun anlayışını gösteren bir diğer hamle daha. Hamle, fil çifti avantajı için peşin hüküm verildiğini gösteriyor. Diğer bir alternatif 12…Fb7 13.Axc5 Axc5 14.Va3 , beyaza fil çiftini veren ama buna karşılık siyah aletlerin uyumlu gelişimi, siyaha rahat bir oyun verebilirdi. 13.Vxe4 Af6.
 

14.Vh4! KISS kuralını takiben (Keep It Simple Stupid; Basitçe devam et, ahmak… Aslında klasik bilgisayar hamleleri için yapılan bir yorum; basit görünen ama doğru hamleler). İnsan rakibe karşı, 14.Vxa8 Fb7 15.Vxf8+ Şxf8 , beyazın iki kaleye karşılık vezir verdiği, bu devam yolu, düşünülebilirdi. Bunun yanında, açık c ve d-dikeylerinin açık olması, beyaz kalelerin siyah kampa girebilmesi için iyi olanaklar sağlıyor gibi. Ancak oyuna doğru hamlelerle devam ederlirse, mesela; 16.b3 e5! 17.Fb2 e4 18.Ae5 e3! , bilgisayar karşısındaki insan afallar. Bu değişim varyantında, siyahın pusuya yatmış dinamik hamleleri var ve beyaz kalelerin gerçek gücünü gösterebilme şansı zor.

Düşünmemiz gereken kayda değer bir başka şey ise, Deep Fritz 10 bu varyantı görüp ve vezire karşılık iki kale önermesi. Bütün bunları düşündüğümüzde, 11…b6 ile Fc5’i desteklemesinin doğru bir karar olduğu anlaşılır.

14…Fb7 15.Fg5 Kfd8 16.Fxf6 Vxf6 17.Vxf6 gxf6 18.Kfd1.
 

Kendi adına, Kramnik sevinebilir. Oyunun, açılıştan oyunortasına geçişteki, alet karmaşasından kurtuldu. Hepsinde öte, siyahların duble piyonu var. Gerçi Kramnik’in kazanç için daha avantajı yok ama önemli değil. Çünkü, Kramnik Deep Fritz’in doğru hamleyi oynamayacağı üzerine kumar oynuyor…

18…Şf8? Şansı tuttu, Kramnik’in. İnsan oyuncuların çoğu 18…Fxf3! oynardı ve Dünya Şampiyonundan en azından yarım puan almayı hedeflerdi. Kramnik, bilgisayarın b7’deki filinin a8-h1 diyagonalindeki etkinliğine fazla değer biçeceğini ve f3’deki beyaz atla değişmeyceğini anladı. Deep Fritz’in 18 tek taraf hamlesini görebilmesinin yanısıra kesin bir pozisyon içindeyken bile, beyaz haneli fillerin değişiminden sonra beyaz atın, c5’deki filden daha iyi olacağını anlayamazdı zaten.

19.Ae1! Bu hamleden sonra, beyaz oyunsonunda avantaja sahip. Tabiki Fritz, bu andan oyun bitimine kadar, oyunun eşit veya belkide genel olarak 0,18 piyon oranında beyaz için avantaj olarak gösterdi. Gerçekte, beyazın kazanma şansı çok daha yüksek.

19…Fxg2 20.Şxg2 f5 21.Kxd8+ Kxd8 22.Ad3 Fd4 23.Kc1. Benim zamanımdan, Ulf Anderson (İsveç) ve Zoltan Ribli (Macaristan) gibi oyuncular bu gibi konumlarda beyaz olarak çok iyi maçlar çıkardılar.  O zamanda olduğu gibi, beyazın c-dikey kontrolünün, siyahın d-dikey kontrolünden çok daha avantajlı olduğunu ispatladılar. Siyahın şah kanadı ciddi bir sorun ve bu beyaza oyun sonunda şahıyla diğer kanattan atağa kalması için gerekli zamanı veriyor.
 

23…e5! Bu akşam, bilgisayar en azından kaybeden olmak istemiyor. Beyazın f4 ve ardından Şf3 hamleleri ile, hem siyahı kendi bölgesine hapsetme tehditini engelliyor, hemde çok tatlı bir rüya olan e5-e4 atağı ile  beyaz şahı köşeye sıkıştırma tehditini yaratıyor.
 

24.Kc2! KISS! Kramnik b2’yi piyonunu korumanın yanında, d2 piyonunuda her hangi bir saldırı için kolluyor. Ayrıca, Deep Fritz’in piyon hamleleriyle posizyonunu zayıflatmasını bekliyor (mu?).

24…Kd5? Vay canına! Gerçekten süpriz bir hamle. Olası Ad3-b4-c6 manevrasını önlemek için 24…a5’den sonra, beyazın kazanma şanslarına şüpheyle bakıyordum. Ek olarak, 25.e3!? e4 26.exd4 exd3 27.Kd2 Kxd4 28.f4! (28.Şf3 f4! 29.gxf4 f5), eşit bir  kale oyunsonuna gider ama beyazın Şg2-f3-e3 manevrası sonrasında, piyonu geri alması izlenmeye değer belki. Bunların dışında, siyahın duble piyonları sorun. Bu hamleden sonra, Kramnik’in kazanç şansları yüksek. Şimdi Kramnik, iyi at – kötü fil temasını, öğretici ve mükemmel kazanç şansları için,  zorlayabilir. Bilgisayar hesabının ötesinde bir durum.

25.Ab4! Kb5. Bununda ötesinde, belitmeliyim ki, benim Fritz 9 engine, 25…Kc5 ile pozisyonda yapılan hamleye aynı puanı veriyor. Söylemek gereksiz ama 25…Kc5 26.Kxc5 bxc5 27.Axa6 c4 28.b3 c3 29.Ab4 sonrasında, beyaz bir piyon önde ve rahat kazanç elde eder. 26.Axa6.
 

Buraya kadar, Kramnik’in kurnaz anti-bilgisayar hamlelerine hayranlığımızı dile getirebiliriz ve genel olarak şu ana kadar Kramnik iyi oynadı. Kramnik kesin kazancın kıyısındayken, Deep Fritz mutlu bir şekilde 0.00 fark veriyordu. Maç esnasında kazançın basitce şöyle olacağını düşündüm; a2-4, e2-3 oynuyacak ve şahı b5 karesi götürecek ama siyahın beyaz şah kanada sızma girişimlerinin farkında olunucak. Oyundan sonra a2-4’ün bu varyanta gereksiz olduğunun farkına vardım ve hatta Firtz işin farkına varmaksızın b6-5 sürüşünü tatlı tatlı yaparken b5 piyonun sonunu çabuklaştıracaktı.

30.a4?. Bu hamleyle beyaz kesin kazanç şansını yitiriyor. 30.e3! Fc5 31.Şf3! hamlelerinden sonra, beyazın kesin kazançı var. Beyaz şahın arı iğnesi gibi b5 karesine girmesi ile, a piyonunun terfisini kutluyabilirdik. Bu plana karşılık, 31…f6 ve ardından siyah şahın g5 karesinden, beyaz kampa girmeye çalışması, basitçe beyazın h2-3 ilermesi ile biter. Sonrasında Beyaz 32.Şe2 ile kazança koşar. Firtz Beyaz şahın ileryeşini bloklayabilmek için, 32…e4 deneyebilirdi ama oda f4 karesini savunmasız bırakır. Bu yüzden, siyahın bir seçimi var. Oda ana devam yolu olarak bir 32…Şf7, ki  33.Şd3 Şe6 34.Şc4 hamleler serisiyle beyaz istediğini alır. Bu konumda, siyah zugzwang’da… Siyah fil, b6 piyonunu tutmak zorunda ve siyah şahda  f6 piyonu korumak için bağlı durumda. Beyaz basitçe a3-4-5 ile kazanır..

Bu ana devam yolunun aşikarlığından dolayı, sonuçun umutsuz olmasına rağmen, siyah e4-5 ve hatta b6-5 piyon sürüşlerini denemek zorunda kalacaktı. Bu denemede de, 30.e3 Fc5 31.Şf3 f6 32.Şe2 e4 33.Şd2 b5 34.Şc3 Şf7 35.Ac7 Fb6 36.Axb5 hamleleriyle beyaz piyon kazanır. Belki siyah, 36…Fa5+ 37.Şd4 Fe1 ile karşı atağa geçebilir ama çok geçtir. Beyaz f2 piyonu düşünmeden, 38.a4 ile kazanır.

30…Fc5 31.h3? Figan etmemek elde değil. Bu hamleyle, beyaz kazanç şansını çok büyük bir oranda kaybediyor. 31.Şf3! hamlesiyle, kazanma şansının olduğuna inanıyordum. Deep Fritz, bu hamleye karşılık, bilinçsiz bir şekilde 31…Şg6? ile tuzağa düşebilirdi. Ve devamında 32.e3! ile beyaz daha önceden gördüğümüz gibi, aktif şah ile kazanır.  Eğer siyah 31…e4+? oynarsa, 32.Şf4 Şg6 33.Şe5 devamında kazanır. Esas soru, beyaz 31.Şf3 f6 sonrasında kazanabilir mi? Siyah, şimdi Şg7-f7-e6 yürüyüşü ile d5’deki ata tacize hazırdır. Burda dikkatimi çeken 32.e4 idi ama ardından  32…fxe4+ 33.Şxe4 Fxf2 34.Şf5 ile beyaz basitçe f6 piyonu alır, ki bu konumda, beyaz baskındır. Onun için, oyundaki devam yolu ile bu varyantın temel farkına geliriz ki beyaz, 31.Şf3 f6 32.e4 Şg6 devamı ile siyahı f5xe4 değişimine kışkırtabilirdi. O zamanda beyaz 33.Ae3! fxe4+ 34.Şxe4 hamle serisi ile istediğini elde ederdi, aktif şah. 33…Fxe3 34.Şxe3 ile taş değişimide, beyaza kazançlı piyon oyunsonudur.

31…f6 32.f3 Şg6.
 

33.e4?? Bütün umutları söndüren son hata. Bütün iyimserliğim akıp gidiyorken bile, Kramnik’in halen bütün avantajını kaybetmediği kanısındaydım. Tamda 33.e3! oynama vaktiydi, gelişim hazırlığı içindeyken. Bilinçsiz siyah hamlelerinden sonra, Şf1–e2-d3-c4 manevrası beyazın uyanışına sebep olabilirdi. Ve 33.e3! h5 34.Şf1! Şf7 35.Şe2 Şe6 36.e4 sonrasında beyazın rüyası gerçekleşirdi. Şimdi bariz belliki, siyah e6’dan beyaz ata baskı yapmak istemiyor, ve 36…fxe4 37.fxe4 f5 38.Şf3 Fd4 39.Ae3! fxe4+ 40.Şxe4 ile beyaz istediğini alabilirdi.

33…h5! Oooops. Şimdi beyaz kendisini zugszang’da buldu. Eğer şahı e2’de olsaydı, Kd3 hamlesiyle kazanabilirdi. Gerçek şu ki, 34.Şf1 fxe4 35.fxe4 f5 devamında, beyaz şah e4 karesine yakın durmak zorunda, ve beyaz hanelerde baskı kuramaz. Burda Kramnik uzun bir bekleyişe geçti ve üzgün bir şekilde zayıf bir şah kanadı piyonu bırakamacağının farkına vardı.

34.g4 hxg4 35.hxg4 fxe4 36.fxe4 Şg5 37.Şf3 Şg6 38.Şe2 Şg5 39.Şd3 Fg1!? Süpriz. Çoğumuz 39…Şxg4 40.Axf6+ Şf3 41.Ad7 Fd4, ve beraberlik teklif ederdik. 40.Şc4 Ff2 41.Şb5 Şxg4 42.Axf6+ Şf3 43.Şc6 Fh4 44.Ad7 Şxe4 45.Şxb6 Fe1 46.Şc6 Şf5 47.Axe5 Şxe5 ½–½.

Çeviren Ferdi Sert

www.chessbase.com ‘dan bu yazıyı çeviren ve yanda resmi görünen Ferdi Sert kendini şöyle anlatıyor: “1981, İstanbul doğumluyum. Satranç oynamayı küçük yaşlarda öğredim ama amatör anlamda öğrenmeye ve geliştirmeye lise yıllarımda başladım. İlk ve daimi öğretmenim satranç kitaplarıydı. En son olarak da, Selim Gürcan beyin bir kaçlık aylık ileri seviye kurslarına katıldım. Şimdilik üniversite eğitimimi bitirmek için uğraşıyorum. İleriye yönelik olarak da, Oğul Köseoğlu, Alper Efe Ataman..vb. arkadaşlar gibi satranç kitapları çevirisiyle uğraşacağım.”