Satrançta fedalar ikiye ayrılır: Gerçek feda ve sıradan feda. Sıradan bir fedada, feda yapan taraf kısa süre içerisinde feda ettiği kadar kazanır veya daha fazlasını geri alır. Veya feda mata götürür. Gerçek feda da ise karşılık hemen alınmaz. Uzun vadeli bir beklenti vardır. Kesin sonuç verip vermeyeceği belli olmayan bir atak gerçek fedanın amacı olabilir. Bir feda yaparsınız ama rakibinizin ordusu felç olabilir. Özellikle Tal’in oyunlarında görülen bu fedalar, sezgi ve hesaplama desteğiyle yapılabilir ancak. Bu satranç dersimizde gerçek fedalara örnek olan Kxe3 fedalarına ve bir ustanın fedaları nasıl planladığına bakacağız.

Tal’in Vasiukov’a karşı yaptığı fedanın hikayesi ustaların sezgisel fedaları nasıl yapabildiğine tipik bir örnek. Tal fedayı yapmadan önce varyantları değil de bir su aygırı bataklıkta sıkışsa onu nasıl çıkarırdım diye düşünüyormuş! Tal’e kulak verelim.

Tal, Su Aygırı ve 40 Dakika Düşünülerek Oynanmış Harika Bir Feda!

Önemli konulardaki konuşmamızı kesip konuyu daha farklı bir yöne çekmek istiyorum. Oyun oynarken aklınıza o an oyunla ilgili olmayan garip şeyler geliyor mu?
Evet. Mesela bir Sovyetler Birliği şampiyonasında GM Vasiukov’la oynadığım oyunu hiç bir zaman unutamam. At fedası yapmaya niyetlendiğim çok karışık bir konuma ulaşmıştık. Belirsiz bir fedaydı; çok fazla olasılık vardı; varyantları analiz etmeye başladığımda üzüntüyle farkettim ki fedadan bir sonuç çıkmıyordu. Fikirler ardı ardına kümeleniyordu. Bazı durumlarda rakibim için ince bir hamle görüyor, bazen de aynı hamlenin başka bir durumda işe yaramadığını farkediyordum. Sonuç olarak her türlü hamlenin dolu olduğu karışık varyantlarla kafam karmakarışık oldu. Satranç eğitmenlerinin tavsiye ettiği gibi şu meşhur varyant ağacının dallarını kolaylık olsun diye ne kadar budasam da benim ağacım inanılmaz şekilde büyüyordu. O an birden bir sebeple Korney Ivanovi Chukovsky’nin klasik bir beyitini hatırladım.

“Ne zor işti, su aygırını o bataklıktan çıkarabilmek”

Ne sebepten su aygırının o an satranç tahtasına girdiğini bilmiyordum ama seyirciler benim pozisyonu analiz ettiğimi düşünürlerken, ben bütün gücümle su aygırını bataklıktan çıkarmaya çalışıyordum. O an aklımda krikolar, kaldıraçlar, helikopterler hatta çekme halatları girmişti.

Uzunca süren düşüncelerden sonra bir mühendis olarak yenilgiyi kabul ettim ve kızgınlıkla “Bırak, boğulursa boğulsun” dedim. O an su aygırı satranç tahtasına geldiği gibi aniden yok oldu. O an pozisyon bana o kadar da karışık gelmemeye başladı. Anladım ki aslında bütün varyantları hesaplamak mümkün değildi, at fedası tamamıyla sezgisel bir fedaydı. Oyunu çok enteresan pozisyonlara da götürdüğünden fedayı yapmadan edemezdim.

Bir sonraki günde gazetelerde şöyle bir haber vardı.”Mikhail Tal 40 dakika boyunca pozisyonu çok dikkatli bir biçimde analiz ettikten sonra çok iyi hesaplanmış bir at fedası yaptı….”

Eminim ki oyunu çok merak ettiniz! İşte burada!

İlk örneğimiz Nikolic – Mamedyarov 2005 oyunundan. Rating listesinin ilk onununda yerini uzunca bir süredir koruyan Azeri Büyükusta Şehriyar Mamedyarov 15.Kxe3 ile gerçek bir feda yapıyor.

Bu tür fedaların uzun erimli iki amacı var: Filin gitmesi ile zayıflayan siyah karelerin ve piyonların zayıflığından yararlanmak ve yine zayıflayan şah kanadına atak düzenlemek. Bu konuma özel olarak beyaz piyonların e2 ve e3 konumlarından ötürü beyazın vezir kanadı ile şah kanadı arasındaki bağlantının da kesildiğini söyleyelim. Mamedyarov oyunu çok güzel şekilde kazanıyor.

Oyunu aşağıdan izleyebilirsiniz.

 

Bir başka Mamedyarov oyunu 18 yaş altı Avrupa Şampiyonası’nda oynanmış. Mamedyarov bu yarışmayı farklı şekilde kazandı.

Bu oyundaki  17…Kxe3 fedası çok daha zor çünkü bu sefer beyazın piyon yapısı bozulmuyor. Siyah, aletleriyle gerçekleştirdiği bir saldırı sayesinde oyunu kazanmakta.

Mamedyarov’a bu konumdaki fedanın sağlam olup olmadığını sorduğumuzda masa başında beyazla oynamanın çok zor olduğunu söylemişti. Gerçekten de bir bilgisayar dakikliği ile savunma yapsanız böyle bir feda boşa çıkartılabilir ama zaman azalırken zorlu savunma hamlelerini masa başında bulmak çok zor. Dünya Satranç Şampiyonu Tal de pek çok şüpheli sayılan fedalar yapar ve parlak biçimde kazanırdı. Sonra analizlerde zorlu savunmalar bulunsa da masa başında rakipleri bunu başarmakta zorlanırdı.

Shahriyar Mamedyarov 1985 Azerbaycan doğumlu. İki defa rating listesinde 4 numara olmayı başaran Mamedyarov 2002 – 2005 yılları arasında sonradan kapanan Eczacıbaşı Spor Kulübü Satranç Takımı’nda yer aldı. BJK takımıyla da başarılı sonuçlar elde eden sporcu şu anda 2748 rating ile 14’üncü sırada ve şüphesiz tekrar eski sırasına yükselmeye çalışıyor. Taktik bir oyun stiline sahip ve Carlsen gibi uzun teorik açılış yollarını tercih etmiyor.