Satrançta değerlendirme ve plan kapsamlı bir konu olduğu için genel ve kolay örneklerden daha karışıklarına doğru adım adım ilerleyeceğiz.
İlk adım olarak taşların değerlerinin bilinmesini ve kuvvetli hamle serilerinin doğru bir şekilde çıkarılabilmesini gerektiren konumlardan yola çıkacağız. İnceleyeceğimiz konumlar, bir kanatta mata giden veya alet üstünlüğünü sağlayan devam yollarıdır.
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fc4 Fc5 4.c3 Af6 5.d4 exd4 6.cxd4 Fb4+ 7.Ac3 Axe4 8.O-O Fxc3 9.d5 Ae5 10.bxc3 Axc4 11.Vd4 Acd6 12.Vxg7 Vf6 13.Vxf6 Axf6 14.Ke1+ Sf8 15.Fh6+ Sg8 16.Ke5 Ade4 17.Ad2
Siyah atlar, beyaz kalenin e8 ve g4 karelerinden yarattığı mat tehditlerini engelleyemediklerinden siyah oyunu kaybetmiştir.
17…d6 18.Axe4 dxe5 19.Axf6# ve mat olur.
Örnek 2
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fc4 Fc5 4.b4 Fxb4 5.c3 Fa5 6.d4 exd4 7.O-O Af6 8.Fa3 d6 9.e5 dxe5 10.Vb3 Vd7 11.Ke1 e4 12.Abd2 Fxc3 13.Axe4 Fxe1 14.Kxe1 Sd8 15.Aeg5 Aa5 16.Ae5 Axb3
Beyaz dört hamlede mat eder:
17.Aexf7+ Vxf7 18.Axf7+ Sd7 19.Fb5+ c6 20.Ke7#
Örnek 3
Bir başka kazanan devam yolu ise:
1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Af3 g5 4.Fc4 g4 5.O-O gxf3 6.Vxf3 Vf6 7.d3 Ac6 8.Fxf4 Fg7 9.Ac3 Ad4 10.Vf2 d6 11.Ad5 Vd8 12.e5 c6 13.Fg5 Vd7
14.Ac7+ Vxc7 15.Fxf7+ Sd7 16.Vf5+ Axf5 17.e6#
Örnek 4
Daha karışık bir örnek:
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fc4 Fc5 4.b4 Fxb4 5.c3 Fa5 6.d4 exd4 7.O-O Af6 8.Fa3 Axe4 9.Vb3 d5 10.Fxd5 Ad6 11.Fxf7+ Sf8 12.Ke1 Fd7 13.Abd2 Fxc3 14.Ac4 Aa5 15.Axa5 Fxa5 16.Ae5 Fxe1 17.Kxe1 Fc6 18.Fh5 Vf6 19.Axc6 g6 20.Ke6 Vf5 21.Axd4 Vxh5
Bu konumda Beyaz 14 hamlede mat edebilir.
22.Fxd6+ cxd6
[22…Sg7 hamlesinden sonra siyah daha çabuk mat olur:
23.Ke7+ Sh6 24.Ff4+ g5 25.Af5+ Sg6 26.Vf7#]
23.Kf6+ Sg7 Bu durumda tüm olası devam yollarının analizini yapmak zordur. Bu sebepten ana devam yoluna konsantre olacağız. Yine de okuyucu konumun tüm olası devam yollarını incelemelidir.
24.Kf7+ Sh6 25.Ve3+ Vg5 26.Af5+ gxf5 27.Kf6+ Sh5 28.Vh3+ Vh4 29.Vxf5+ Vg5 30.Vh3+ Vh4 31.g4+ Sg5 32.Kf5+ Sg6 33.Vxh4 h6 34.Vh5+ Sh7 35.Vf7#
Örnek 5
Şu ana kadar verdiğimiz örnekler genelde tek fikre yönelikti. Her konumda zorunlu mat için uğraşıldı. Öyleyse: Tespit: Beyazın veya siyahın kazanması. Plan: Uygun bir mat arayışı. Şimdi de sonuçta mata gidebilecek ama zor durumdaki tarafın birkaç alet kaybıyla kurtulabilme şansına sahip olduğu birkaç konumu inceleyelim. Viyana devam yolu bu tip oyunlar için en önemlilerinden biridir.
1.d4 d5 2.c4 e6 3.Af3 Af6 4.Fg5 Fb4+ 5.Ac3 dxc4 6.e4 c5 7.Fxc4 cxd4 8.Axd4 Va5 9.Fxf6 Fxc3+ 10.bxc3 Vxc3+ 11.Sf1 Vxc4+ 12.Sg1 O-O 13.Vg4
Bu konum Viyana devam yolunun değeri hakkında bir karara varabilmek ve gerçekten belirgin bir üstünlük sağlayıp sağlayamadığını anlayabilmek için ideal bir konumdur. Burada sadece “Beyazın saldırı şansı var” diyerek geçmek yanlış olur. Bu konumda beyaz mat etme veya siyah veziri alma şansına sahip. Konumda ise zorunlu hamle:
13…g6 14.Vf4 Ad7 15.e5 Axf6 16.exf6 17.Vh6 tehdidi devam etmekte.
16…Sh8 17.Kc1 Vd5 18.Vh6 Kg8 19.Af3 Devamında 20.Ag5 ve mat gelecek. Siyahın vezir ile atı değişme şansı olacak ama bu durumda da alet kaybı olacaktır.
19…g5
[19…Vh5 20.Ag5 Yine beklenmedik bir feda. Siyah matı ancak vezir ile atı alarak engelleyebilir.]
20.h4 Kg6 Daha iyi hamle yok.
[20…e5 Fikir Ff5 ile h7 erini korumak.
21.Kxc8! Kaxc8 22.Axg5 Kc1+ Siyah h7 erini koruyamıyor.
23.Sh2 Kxh1+ 24.Sxh1 Kxg5 25.Vxg5 g7 matına çare yoktur.]
21.Vf8+ Kg8 22.Vxf7 Vd7 23.Ae5 Siyah veziri değişemez çünkü 24.Axf7 sonrası mat olur.
23…Vd2 24.Vxh7+ Sxh7 25.hxg5#
