Bu dersimizde alan avantajı konusuna değiniceğiz. Kısaca alan avantajını açıklayalım. Alan avantajı, adı üstünde rakibimizden daha fazla alanı denetlediğimiz anlamına gelir ve bu avantaj sayesinde ;
* Taşlarımız için manevra sahası mevcut olduğundan onları bir kanattan diğer kanada ya da daha etkin olacakları karelere rahatlıkla aktarabiliriz.
* Bu alan avantajımızı daha da genişleterek rakibimizin taşlarını hareket edemez ve kendi taşlarının hareket yeteneğini kısıtlayan duruma getirebiliriz.
* Normal bir pozisyonda şahımızın önündeki piyonları rahatlıkla süremezken eğer alan avantajı büyük ölçüde bizde ise şahımızın önündeki piyonlar da tehlikeli birer güç haline gelirler ve rakip şaha doğru atağa geçerler. Bu sayedede oyunun sonlanması hiç de zor olmaz.
Bu bilgileri de öğrendikten sonra dersimize başlayabiliriz.
Alan avantajı diğer avantajlardan tümüyle farklıdır. Öncelikle yapmamız gereken rakibimizi kendi taşlarının birbirini engellediği duruma sokmaktır. Bunu yaparken yalnızca rakibimizin taşlarına saldırıda bulunmak değil taşlarımızı bulundukları karelerden daha iyi karelerede aktarmak gereklidir.
Alan avantajı daha önceden öğrendiğimiz insiyatif avantajı gibi kısa vadeli ve değerlendirilmesi zor bir element değildir. Aksine uzun süre elimizde tutabileceğimiz ve de rahatlıkla bu avantajımızı arttırabileceğimiz bir üstünlüktür.
Fakat yine yanlış oyun sayesinde bu avantajı da kaybedebiliriz. Bunun genel sebebi alan avantajına sahip olmamıza rağmen gereksiz saldırı hamleleri ya da gereksiz taş kırışmaları yapmak ve rakibimizin gözden kaçırdığımız tehditleridir. Biraz sonra öğreneceklerimiz bu avantajı oyunu neticelendiren bir üstünlük haline getirecek.
Öncelikle zor olmayan anlaşılır bir örnekle başlayalım.
Görünürde siyahın planı b5 piyon sürüşüdür. Bu fikir bu tip konumlar için idealdir. Nimzowitsch’inde dediği gibi alan avantajı rakibe geçtiği vakit yapmamız gereken şey rahatlama hamleleri bulmak olmalıdır. Bu konumdaki genel rahatlama hamlesi ise b5 sürüşüdür. Fakat bu planı yanlış zamanda uygulamak değişik sonuçlar doğurabilir. Hep birlikte izleyelim.
12. Kc1 b5?
Fikir doğru ama zamanlama yanliş! Aklımızda bulunması gerekenlerden biri de,uygulacağımız planın rakibin tehditlerine göre hamle sırası ve zamanlama bakımından uygun olmasıdır.Eğer zamanlamamız yanlış ise (Bu rakibimizin olanaklarını önemsememek anlamına geliyor) planımız ne kadar doğru olursa olsun sonuç her zaman negatif olacaktır.
13. Ad5! Axd5? (13…Ae8!) 14. Fxg7 Şxg7 15. cxd5 Ae5 16. h3 Vb6 17. Vd4! f6 18. Vxb6 Kxb6 19. Ad4 g5 20. Kc7 Kd8 21. Şh2 h6 22. Fe4 Şf8 23. f4 Af7 24. Ff3! Kb8 25. Ae6+ Fxe6 26. dxe6 Ah8 27. f5 b4 28. Fb7 a5 29. e4 Siyahlar terk etti.
Gördüğümüz üzere alan üstünlüğünü yavaş yavaş arttıran beyaza, bu konuda en çok yardım edenler piyonlardır. Fakat aklımızdan çıkartmamız gereken bir nokta da piyonlar ilerlediği zaman bazen bize avantaj sağlarken, bazen de bizi kötü konuma sokabilirler. Bu yüzden “sürülen piyon geri gitmez” deyişini unutmamalıyız.
Beyaz oyun boyunca rakibinin taşlarının hareket sahasını daralttı. Bunu yaparken ne acele etti ne de rakibinin herhangi bir tehdini göz ardı etti. İşte bu avantajı değerlendirme konusundaki ilk kural geliyor….
Yalnız bu kurallara başlamadan önce şunu unutmayın: Bu kuralları sırayla uygulamak doğru değildir (fakat insiyatif avantajında bu böyle değildi. Orada kuralları sırasıyla uygulamalıyız)
Nedeni ise, bu kuralların uygulanma sırasının posizyona göre değişmesidir. İşte bu bakımdan alan avantajı diğer avantajlardan tümüyle farklıdır diyoruz…
1.KURAL: Rakibin ferahlama hamlelerini kes!
2.KURAL: Taşlarını bulundukları karelerden daha aktif karelere sevket!
3.KURAL: Rakibin alanını yavaş yavaş daralt. Bunu yaparken piyonlarının gücünü önemse!
4.KURAL: Taşlarınız bir kanatta saldırıda iken rakibinkilerde o kanatta savunmadadır. Bu durumda yapmanız gereken diğer kanada yönelmek ve taşlarınızı olabildiğince hızlı diğer kanada aktarmaktır. Buna sıkışık konumda olan rakip karşılık vermeyeceği için oyunun sona ermesi an meselesidir!
5.KURAL: Taş fedası yapmaktan korkma! (Tabii ki dikkatli olmak kaydıyla…)
Tarrasch -Duras
Hamle sırası beyazda
Bu konumu inceleyelim. Her iki tarafın da olanaklarını taşların gidebilecekleri kareleri kontrol edelim. Göreceğimiz gibi siyah bu konumda alan üstünlüğüne sahip ve taşları daha aktif karelere aktarılabilir durumda.
Beyazın ise en önemli sorunu d2 karesinde pasif (hareketsiz) olarak bulunan filidir. Beyaz bu fili iyileştirmelidir. Ne var ki bunu yaparken rakibinin alan avantajından ötürü kaynaklanan tehditlerine de karşılık bulması gerekir. Bunu yapmak oldukça zor gözükmekte. Ama unutmayalım ki ustalık burda başlıyor.
Biraz analiz yaptığımızda bunu ne kadar zor olduğunu rahatlıkla görürüz. Öncelikle beyaz d2’deki fili için e4 hamlesi yaparsa Ae5 hamlesi ve sonra gelecek olan Ac4 hamlesi yüzünden bu fikir uygunsuz olur.
Beyazlar f2 piyonunu hareket ettirip d2’deki filini f2 ya da g3 karesine aktarmayı denese siyahlar atları ile beyazların f piyonunun hareketi sebebiyle zayıflayan e3 ve bunu yanında zaten zayıf olan b2 piyonlarına saldırır. Bu yüzden bu plan da uygulanamaz.
Bunun yanı sıra beyaz d2 filini c3 karesine aktarmayı denese bu da siyahın b4 hamlesi yüzünden olanaksız kalır.
Peki şimdi beyaz ne yapmalı?
d2 filini aktif kılma problemi yanında bir de siyahın tehditlerini dikkate almak gerekir. Siyahların en önemli tehdidi ise Ae5-c4 ile zayıf b2 piyonuna saldırmaktır. Anlaşılacağı gibi beyazların derdi bitmiyor. Peki şimdi Tarrasch nasıl devam edecek? Bu d2 fili problemini nasıl çözecek? Siyahlar sahip oldukları alan avantajını değerlendirebilecek mi? Hep birlikte izleyelim.
1. Ae2 b4 2. Ad4 Ae5 3. Ve2 Ae4 4. Fe1 Kc8 5. Kac1 Ad6 6. Ad2 Tehlikeli c4 karesi için yapılan mücadele.
6… Ff6
Fil için ideal çapraz. Siyahlar görüldüğü gibi konumunu geliştiriyor. Bakalım büyük üstad Tarrasch ne yapacak.
7. f3
İşte baştan beri bahsettiğimiz d2 fili problemi çözülüyor. Burda dikkat edilmesi gereken nokta Tarrasch’ın planını uygularken rakibin tehditlerine uygun karşılıkları vermiş ve planını uygularken acele etmemiş olmasıdır. Siyahlar d4 ‘deki atı değişerek hem kendi fili için önemli çaprazı açmak hem de beyazın en aktif taşını yok etmek istiyor.
7… Ac6 8. Axc6 Kxc6 9. Kxc6 Vxc6 10. Ab3
Evet görüldüğü gibi siyahlar aslında alan avantajlarını tam anlamıyla değerlendiremiyorlar…Tabii ki Tarrasch’ın da dikkatli oyunu sayesinde…
10…Vb6 11. Ff2
Beyazlar planlarını tamamladılar. d2 ‘deki kötü fil rakibin alan avantajına sahip olmasına rağmen şimdi e4 hamlesiyle harekete geçmeyi bekliyor. Siyahların da ellerinde bulunan alan avantajını gereksiz taş kırışmaları ile yok etmesi de bu oyunun eşit bir oyun sonuna gitmesine izin veriyor.
11… Vb5 12. Vxb5 Axb5 13. Kd2
İşte bu örneklerde rakibimizin alan avantajına sahip olmasına rağmen kendi zayıflıklarımızdan nasıl kurtulabileceğimizi öğrendik. Belki çoğumuz böyle durumlarda doğru planı bulamadığı için oyunu kaybediyor. Aslında ustalık burda başlıyor. Rahat ve bol tehditli oyunları herkes aşağı yukarı oynar ama bu örnekte olduğu gibi savunma konumunda olsak bile kendi planımızı uygulama noktasına gelindiğinde ustalarla amatörler arasındaki fark ortaya çıkıyor. Şimdi birkaç önemli bilgi vermek yerinde olur…
* Kuracağımız plan rakibimizin tehditleriyle uyum içerisinde olmalı. Bunu Tarrasch’ın oyununda görebiliriz. d2 karesindeki kötü fili kurtarmak için kurduğu plan rakibin zayıf b2 piyonuna saldırmasıyla örtüştü ve Tarrasch bu planı uygularken çok da zorlanmadı. Sonucunda ise oyunu kaybetmek yerine belki de çok zor olan beraberliğe ulaştı.
* Hepimizin aşağı yukarı böyle konumlarda kaybettiği maçları vardır.Yapmamız gereken bu maçları analiz etmek ve kurduğumuz planların eksik yanını bulmaktır. Gelişmek istiyorsak kendi maçlarımızla ilgilenmeliyiz. “Ben en çok kendi maçlarımı analiz ederken ilerlediğimi hissettim.” ve benzeri cümleleri çoğumuz duymuşuzdur. Peki kaçımız bunu uyguluyor?
* Plan kurmanın önemini bilmeyenler için şu bilindik sözü hatırlatalım “Yanlış bir plan , hiç plan kurmamaktan daha iyidir” Nasıl yani demeyin. Hiç kimse doğduğunda büyük usta değildi. Bugünlere yanlış planlar kurarak geldiler… Kuracak bir plan bulamıyorum diyorsanız. Tahtadaki en kötü taşınızı saptayın ve onu daha iyi bir kareye taşımak üzerine bir plan kurun. Evet bu işe böyle başlamak uygun olmaz mı?
*****************************************
Dersimiz sona ermiştir
*****************************************
Hazırlayan:Y.Emrah YAĞIZ e-mail (sorularınız ve önerileriniz için): emrahyagz@hotmail.com
Kaynak: The Soviet Chess Conveyor by Mikhail Shereshevsky
NOT: Bir sonraki dersin konusu siz belirleyin… İstediğiniz konuyu emrahyagz@hotmail.com e-mail yoluyla ulaştırmanız yeterli.
SAYGILARIMLA
Y. Emrah YAĞIZ
