Hesaplanabilir konumlar üç türlüdür:

1) Kombinezonsal konumlar
2) Mecburi varyantlı konumlar
3) Karşılıklı darbeler içeren konumlar

Sakin manevralar ve taktik oyundan sonra sık olarak feda ile sonuçlanacak konumlar ortaya çıkabilir. Sonuç mecburi mat veya ciddi materyal kazancı olabilir.

Agadzhanyan-Faibisovich 1977 oyunu. Siyah, rakip Şahın zayıflığından yararlanıyor. (oyunu izleyin) 1…Vh2 2.Şh2 Kf1 3.Şh3 Kh5 4.Şg4 Kf4 5.Şg3 Kff5 6.Şg4 Kfg5 mat 1…Vh2 2.Şh2 Kf1 3.Şh3 Kh5 4.Şg4 Kf4 5.Şg3 Kff5 6.Şg4 Kfg5 mat

Sonraki oyun Westin-Karlsson 1973 oyunundan. (oyunu izleyin) Siyah, 1…Şf7!! ile At çatalına gelerek rakibini mahveden hamleyi yapıyor. 2.Ad6 Şe7 3.Vb5’den sonra mat eden 3…Af4 darbesi geldi. Benzer konumlar literatürde fazlasıyla var, o yüzden burada kesiyoruz. Kazanca mecburi manevralarla da ulaşılabilir, kombinezonlardan farkı eksik olan feda elemanıdır.

Alekhine-Vidmar 1924 (oyunu izleyin) 12.Ae5 Vc3 e5’i almak Şah kanadını çok zayıf bırakırdı. 13.Ad7 Ad7 14.Vb1 Sadece h7’yi değil aynı zamanda F-e7-b4 ile Vezir’i düşürmeyi tehdit ediyor dolayısıyla Siyah Piyonu vermeli. 14…Ke8 15.Fh7 Şh8 16.Fc2! V-d1-h5 ve Fa4 ile Piyon kazanmayı tehdit ediyor. 16…Af8 17.Fa4 Ke6 18.Vb5 ve Beyaz Piyon kazandı.

Karşılıklı darbeler içeren konumlar 19. maç oyununda Alekhine-Euwe 1937 ‘de sergilenmiştir. (oyunu izleyin) 13…Ab4 14.Fb5 Şf8 15.Ve2 Fc5 16.Ad1 Ff5 17.h3 h5 18.Fg5 Vb6 19.Ah4 Fe4 20.hg Ac2 Her hamleyle karışıklıklar şaşırtıcı bir biçimde artıyor. 21.Ac3 Ad4 22.Vf1 (22.Vd2 kazanırdı) 22…hg! 23.Aa4 Vc7 24.Ke4 de 25.Vc4 Kac8 26.Kac1 b6 27.ac5 bc 28.Fa6 Ve5 29.Fc8 vg5 30.Vc5 Vc5 31.Kc5 Kh4 32.Kc4 Ae2 33.Şf1 Af4 34.Şg1 g3! Ve sonuçta oyun berabere bitti. Oyunda kombinezon veya manevra yoktu, sadece hamle hamle seri tehditler, ataklar, karşı ataklar vardı.

Manevra konumları

Manevralar neden oluşur? İçinde kombinatif motifler içermez, mecburiyet yoktur. Karşılıklı git-geller olur ve kısa vadeli hızla değişebilen planlar kurulur. Aşağıdaki örnekte, en iyi şekilde bu oyun tarzı izlenebilir.

Konumun (Alekhine-Feigin 1937) (oyunu izleyin) derin bir analizi gösterecektir ki konum eşittir. Zayıflıklar, açık hatların kontrolü, alan, merkez, taş yerleşimi gibi değişik noktalardan taraflar yaklaşık eşit durumdadırlar. Sonuç olarak hafif avantaj elde edebilmek için taşların yeniden dizilimi söz konusudur. Kısa vadeli planlar, hamleye karşı hamle stratejisi ile sürdürülür; Bir oyuncu File saldırır, öteki Fili kaçar, biri açık hattı alır, ötekisi o hatta bir Kale koyarak direnir.

Kedi fare oyunu, güzel oyun sayesinde veya rakibin hatası sonucunda bir üstünlük elde edilene kadar sürer.

15.Kfe1 Vd7 16.Fh2
İlk kısa vade plan; Atı c3’den f4’e transfer etmek. Bunun sonucunda bir üstünlük göremiyorum ama bu tür hamleler yapmak zorundasınız.

16…Afd5 17.Ae2 Kfd8 18.Af4 Ff5 19.Ad5
Bana kalırsa bu değişim c3’deki Atla da aynı etkiye sahip olabilirdi, ama eşit konumlarda oyunda tam bir mantık olmadığından bu tür yorumlar olabilir.

19…Ad5 20.Fc4! Fe6 21.a4 Kac8 22.Fb3 Vc7 23.a5
Beyaz gelişme gösterdi ama bu bile eşitliği bozmaya yeterli değil. Oyunun devamında, hafif taşların yeniden dizilimi ve bekleme hamleleri geliyor. Tarrasch’ın da dediği gibi ‘Ne yapacağınızı bilemiyorsanız, en iyisi rakibinize oynama şansını vermek ve hatasını beklemektir’

23…Vd7 24.Fa4 Ve7 25.Fg3 Kc7 26.Fb3 Vd7 27.Fh4 Kb8 28.Fa4 Vc8 29.Kac1
Yine seri hamleler ve temelde hiçbir şey değişmedi. Yorumunuz ‘ne sıkıcı’ olabilir ama satranç sadece kombinezonlardan ve mantıklı planlardan ibaret değil. Aynı zamanda pozisyonel bir avantajı yakalayabilmek için yapılan ağır bir çalışmadır.

29…Kc4?
Siyah sabrını kaybediyor ve kötü bir hata yapıyor. 29…b5 30.Fb3 Kbb7, veya 30.ab Kb6 ile Siyah makul bir konum elde edebilirdi. Şimdi güçlüklere uğruyor.

30.Fg3 Ff8 31.h4! Af6 32.Fb3 Kc1 33.Kc1 Vd7 34.d5!

Beyaz bu rakibi sıkışık vaziyete sokan sürüşü yapabilmek için 20 hamle boyunca gidip geldi. Somut birşey için uzun bekleyiş eşit konumlarda oynamanın zorluğunu göstermektedir.

34…Ff5 35.Vb4 Fe4
Bu da en iyisi değildir. 35…Ae4 daha iyi şanslar verirdi. Şimdi Beyaz taşlar, er fedası ile çok kuvvetli insiyatif yakalarlar.

36.Vd4! Vf5 37.Ad2 Fd5 38.Fd5 Ad5 39.Ae4!
İşte fikir. Tehdit 40.Vd5 ve 41.Af6

39….Fg7 40.Ad6 Ve6 41.Vd2 Af6 42.Vc2 b6?
Çabuk kayba neden olur. Siyah yaratıcılığını göstermeli ve bazı karşı şanslar veren şu varyantı bulmalıydı: 42…Ah5 43.Fh2 b5! 44.Af7 Kf8 45.Ad6 Fd4 46.Kf1 Ve7

43.Vc7!
Beyaz 7. yataya dalıyor ve bu sayede oyunu kazanıyor.

43…Ad7 44.Af7! Kf8 (44…Vf7 45.Kd1) 45.Ad8 Vf6 46.Kd1! 1-0
Dikkati yine bu noktada daha önce de belirttiğim, turnuvalara sürekli olarak katılan ama eskilerin yaratıcı mirasını ve analizlerini incelemeyerek, artı değer elde etmeyen oyuncuların pragmatik yaklaşımın tehlikelerinden bahsetmeliyim. Bu tür oyuncular, git-gel ve hamleye karşı hamle stratejilerini neredeyse her zaman uygularlar. Oysa ki bu metod sadece dengedeki konumlar için geçerlidir. Bu yeni bir tespit değildir ve 1951 yılında Sovyet Satranç okulu ile ilgili yazdığı bir makale de bu davranışı eleştirmiştir.

Böyle yersiz bir davranışın güçlü bir büyükustaya uygulanması halinde ne tür bir sonuç doğurduğunu Sokolsky-Botvinnik 1938 oyununda görebiliriz. (oyunu izleyin)

1.c4 Af6 2.Ac3 d5 3.d4 g6 4.Af3 Fg7 5.e3
Kötü bir hamle değil ama pasif ve klişe bir oyun anlayışının habercisi

5…0-0 6.Fe2 e6 7.0-0 b6 8.cd ed 9.b3 Fb7 10.Fb2
Beyaz taşlarını doğal yerlerinden gelişiyor ama oyunortası için sağlam bir planı yok.

10…Abd7 11.Vc2
Botvinnik şöyle yorumlamıştır: ‘Giderek belirginleşiyor ki Beyaz’ın hiç bir planı yok ve sadece taşlarını gelişi güzel geliştirmekle ilgileniyor. 50, 60 sene önce böyle oynayabilirdiniz ama günümüzde her usta daha 6. veya 8. hamleden itibaren bir plan kurarken aksi bir davranış ancak sıkışık ve pasif bir duruma düşmenize neden olur.’

Bu noktada Beyaz Atıyla e5 karesini işgal edebilirdi ve iki tarafa da şanslar veren bir mücadele olurdu. Bir kaç hamle sonra bu artık mümkün değildir ve merkez karelerin kontrolü Siyah’a geçer.

11…a6 12.Kac1 Kac8 13.Kfd1 Ve7 14.Vb1 Kfd8 15.Ff1
Beyaz’ın hamleleri basit ve belli, oyunu kaybetmesine neden olan da bu!

15…c5 16.dc bc 17.Ae2

17…Fh6!
Pozisyonun tüm inceliklerinin dikkate alındığı somut bir atak. Bu noktada atak zayıf f2 karesine yönlendiriliyor.

18.Fa3 Ag4 19.Vd3 Ade5 20.Ae5 Ve5 21.Ag3 Vf6! 22.Ah1
İşte Beyaz’ın yapmak zorunda kaldığı anormal bir hamle

22…d4! 23.Ve2 Ae5 24.ed cd 25.Kc8 Fc8 26.Ke1 d3 27.Vd1 Fg4 28.Va1 d2 29.Ke5 d1V ve bir süre sonra Beyaz terketti.

Yazan Kotov