Eleme Yöntemi

“Secrets of Chess Training” kitabının üçüncü bölümü etüdleri oynayarak inceleme konusuna ayrılmıştı, bu sayede karar verirken eleme yöntemiyle enerji ve zaman kazancının önemini vurgulamıştım. Genel bir kural olarak kuvvetli hamlenin sonuçlarını tam olarak hesaplayabilmek kolay değildir. Bu noktada diğer hamlelerin kötü veya ciddi bir şekilde daha zayıf olduğuna kendimizi inandırmak daha kolaydır.

Açıktır ki eleme yöntemini hatasız bir biçimde kullanabilmek için bu kitabın önceki bölümlerinde bahsedilen özelliklere hakim olabilme gereklidir. Önce tüm aday hamleleri belirleriz sonra da aday hamlelerimizin çoğundan vazgeçmemize neden olacak rakibin güçlü hamlelerini dikkatlice incelemeliyiz: ve sonuç olarak çürütülmemiş bir imkan kalırsa, bu seçmemiz gereken hamledir. Dolayısıyla temaları “eleme yöntemi” olan örnekler yukarıda bahsi geçen bu iki yeteneği geliştirmeye yöneliktir.

Arkhipkin-Dvoretsky
SSCB Kupası Ordzhonikidze 1978

Şahıma karşı yapılan saldırı esnasında, Şah kanadımı savunan Siyah Filimi değişmek istemedim. Dolayısıyla 21…Fd4! ile ilgili varyantları hesaplamaya başladım ve sonuçta da oynadım. 22.Ag3 Ked8! 23.Fxa6?! bxa6 24.Ae2 Vh6 25.Ve4?! (yaklaşık eşit olan 4 Kale finaline girmek gerekliydi) 26…Ff6 26.Kc7 Şg8! 27.b4 Vd2 Siyah insiyatifi ele geçirdi ve sonuçta oyunu kazandı.

21.hamlemi seçerken rakibimin en keskin hamlelerini, d4’teki Filime saldırı hamlelerini de hesaplamalıydım. 22.Kc4 Kad8! Veya 22.Kfd1 Ked8 tehlikeli değildir. Ama 22.Kcd1!? den sonra oldukça karışıktır.

S.1.23 Siyah ne oynamalı?
Beyaz’ın iki tehdidi var: 23.Fxa6 ve 23.Fb5 Ked8 24.Kxd4 İlk olarak anladım ki Filimi kale ile koruma çabaları hemen çürütülürdü: 22.Kad8? 23.Fb5 kalite kazanır; 22…Ked8? 23.Fza6 bxa6 24.Kxd4! Kxd4 25.Vh8 Şe7 26.Vxa8 Vxe4 27.Vxa7 ve Vxa6 Beyaz iki Piyon öndedir.

Bunun üzerine At hamlelerini ele almaya başladım. 22…Ab4? 23.Fb5 Ked8 24.Kxd4! Kxd4 25.Vh8 Şe7 26.Vxa8 Vxe4 27.Vxa7 Beyaz bir Piyon önde çıkar. 22…Ac5? 23.Fb5 Ked8 24.Kxd4! de kötüdür.

Ama 22…Ac7! i çürütmeyi başaramadım ve bu 21…Fd4! oynayabilmek için yeterli oldu.

İncelemem gereken aday hamleler çok fazla değildi. Hesaplama öncesinde tüm olasılıkları çalışmam gerekmedi; sadece sağlam bir savunma bulmam yeterliydi. Sonradan tüm diğer varyantları inceledim ve hepsinin 22…Ac7! den kötü olduğuna ikna oldum

22…Ff6? 23.Fxa6 bxa6 24.Kd7 Vh6 taş kaybıma gittiği için kötüdür. 22…Fe5? 23.Fxa6 bxa6 24.Ac5 22…e5? halinde 23.Ad6 basit hamlesi vardır.

b2’deki Piyonu almak tehlikelidir: 22…Fxb2?! 23.Kb1 Ve5 /23…Ab4 24.Fb5) 24.Ad2! tehdit 25.Ac4 tür.

Bundan başka nelere bakmalıyız? 22…Ve5?! ama 23.Vh8 Şe7 24.Vh4 den sonra iyi olmaz. Son deneme 22…Fb6?! 23.Ad6!? Vxd6 24.Fxa6 Fxf2 25.Şh1 (25.Şxf2?! Vc5!) 25…Vxa6 26.Kxf2 veya 24…Vc7 25.Kc1 Vf4 26.Fxb7 Kab8 27.Fc6 Beyaz’ın avantajı vardır.

İlginç bir durum: Siyah’ın o­nbir (!) tane seçebileceği imkan var ama sadece bir tanesi oynanabilir. Diğer varyantların tümünde de en iyi yolları bulamak zorunluydu bu yüzden belki de bu örnek “eliminasyon yöntemi”ne çok uygun değildir.

Daha değişik bir konum ; tipik ve öğretici olabilecek konum aşağıdaki oyunda ortaya çıkabilirdi.

Yusupov-Timman
Adaylar Çeyrak Finalinin 3. oyunu Tilburg 1986

1.d4 Af6 2.c4 e6 3.Af3 b6 4.a3 c5 5.d5 Fa6 6.Vc2 exd5 7.cxd5 g6 8.Ac3 Fg7 9.g3 0-0 10.Fg2 d6 11.0-0 Ke8 12.Ff4

Maçın beşinci oyununda Yusupov Beyaz’ın oyununu geliştirdi: 12.Ke1 Abd7 13.h3! (ama 13.e4? olmaz 13…Ag4!) 13…Ae5 14.axe5 kxe5 15.e4 Ke8 16.Fe3 ad7 17.f4 c4 ve şimdi standart Piyon fedası 18.e5! dxe5 19.d6 Kc8 20.f5 sürekli bir insiyatif verdi.

12…Ve7 13.Kfe1 Abd7
Şimdi 14.e4? hata olurdu 14…Ag4! At e5 karesine ulaştıktan sonra d3 karesi hedef olurdu. Oyun ise şöyle devam etti: 14.Kad1 Ae41 15.Va4 Fxc3 (daha iyisi 15…Axc3 16.bxc3 Fb7 17.Kd3) 16.bxc3 Fb7 17.Kd3 f5 18.Ad2 Axd2! 19.Fxd2 Ae5 yaklaşık eşit bir konum. Yusupov şu şekilde oynayabilirdi:

14.Va4!? Fb7 15.Ab5
Bu durumda Timman eleme yöntemini kullanarak zor bir sorunu çözmek zorunda kalacaktı.

S.1.24 Siyah ne oynamalı?
d6’daki Piyon boştadır ve Beyaz 16.Ac7 tehdit ediyor. 15…Ae5 ile iki tehdit de karşılanabilir ama bu pek istenen bir şey değildir çünkü e5’deki kırışmadan sonra Siyah’ın konumu pek iyi olmayacaktır. Diğer olasılıklar nelerdir? d5’i At ile almak veya 15…Ae4 ile kalite feda etmek mi?

Önce 15…Axd5’e bakalım. 16.Axd6 Axf4 17.Vxf4 Fxf3 Siyah için iyi gözüküyor (18.exf3 Vxe1; 18.Axe8 Fxg2 19.Axg7 Fb7 20.Vc7 Ve4 21.f3 Vc6) Ama rakibin imkanlarına iyi bakılırsa bu varyant çürütülebilir: 18.Fxf3!! Fe5 19.Vd2 Fxd6 20.Fxa8 Kxa8 21.Kad1 ve Beyaz kalite kazanır. İkinci bir çözüm daha vardır: 16.Fxd6 Vf6 17.e4 ve eğer 17…a6 18.Ac7! Axc7 19.Vxd7 Kac8 20.Fxc7 Ke7 21.e5!

15…Ae4 ile pozisyonel kalite fedası yapmak da çekicidir. 16.Ac7 Fxb2 17.Axe8 Vxe8! (17…Fxa1 18.axd6! Axd6 19.Kxa1 Beyaz’a avantaj verir) 18.Kab1 Fg7 ve belirsiz bir konum. Bu varyantın refütesi hemen gözükmüyor ama sonuç olarak mümkün: 16.Ad2!! Axd2 (16…Adf6 17.Axe4 Axe4 18.Fxe4 Vxe4 19.Vxe4 Kxe4 20.Axd6) 17.Axd6!

Sonuç olarak geriye oynamak istemediğimiz mütevazi 15…Ae5! hamlesi kalır. En azından mecburi bir kayıp yok. Burada eleme yöntemi en iyi şekilde kullanılmıştır. Bu arada incelendikten sonra anlaşılıyor ki bu hamlenin pozisyonel sakıncaları abartılmıştır. Beyaz’ın açık bir avantaj elde edebilmesi için kesin bir yol yoktur. İşte örnek bir varyant: 16.Axe5 dxe5 17.d6 Vd7 18.FGxb7 Vxb7 19.Fg5 Vc6! 20.Vc4 (20.Kad1 a6 21.Ac3 Vxa4 22.Axa4 Ad7) 20…Ked8! 21.Kad1 a6 22.Ac7 Ka7 ve Beyaz’ın atağı neticesiz kalmış gibidir.

Yusupov 14.Va4 oynamayı doğru bir şekilde 15…Ae5! yüzünden reddetmiştir. Her ne kadar konumu bu kadar doğru değerlendirmesinden dolayı yusupov’u takdir etsek de, bence pratik açıdan 14.Va4 oynamamak hatalıdır. Bu hamleden sonra siyah’ın zor bir karar vermesi gerekecekti ve Timman doğru yolu bulamayabilirdi. 14.Kad1’den sonra eşitliğe giden yol daha kolay bulunur.

Aşagıda örnekte gösterildiği gibi pratikte bazen eleme yöntemini uygulayabilmek çok zor olabilir. 

Furman-Dvoretsky
SSCB Şampiyonası,
1. Lig Tiblis 1973

S.1.25 Siyah nasıl savunma yapmalı?
Siyah Piyon altta ve kötü bir Fille umutsuz vaziyettedir. Kurtuluş ümidi veren tek varyant 28…Ff6! dir. fikir 29…Fg5 ile Filleri değişebilmek.

S.1.26
Beyaz nasıl cevap vermeli?
Bu noktada Furman uzun süre düşündü 29.Fxh6 Vxe2 30.Kxe2 Kxb4 sonucunda Siyah taşlar canlanır ve Beyaz Ff6-d8-b6 manevrasına ve f7-f5 yarmasına dikkat etmeli. Beyaz’ın neden daha farklı bir hamle arayışına girdiği kolayca anlaşılabilir.

Furman’ın dikkati taktik fikirlere odaklanmıştı 29.Ae3 Vxe4 30.Va6 (30.Ag4 Vxe2 31.Axf6 Şg7 olmaz) Ata ve d6 piyonuna aynı anda hücum edilmiştir; 30…Ab6? 31.Va7 kötüdür. Ama 30….Vd4! ara hamlesi Siyah’ı kurtarır çünkü 31.Vxd6?? Kb6!

Eğer Beyaz e4’ü f3 ile korursa, Siyah 29…Fg5 30.Ae3 (30.Fxg5 Vxe2 31.Kxe2 hxg5 ve 32…Kxb4) 30…Vxb2 ile yeterli karşı şans elde eder.

Sonunda Furman 29.g3 oynadı (herhalde kafasında 29…Fg5’e 30.f4 vardı) Şüphesiz bu hamleyi uzun uzadıya analiz etmedi o­nun yerine ‘eleme yöntemi’ni tercih etti. 29.Fxh6, 29.ae3 ve 29.f3’ü beğenmemişti.29…Fg5’den sonra Furman 30.f4? exf4 31.gxf4 Fh4 ile konumu açmanın tehlikeli olacağını düşünmüştü. Oyun şöyle devam etti: 30.Fxg5 Vxe2 31.Kxe2 hxg5 32.f3 Kxb4 ve beraberede anlaşmaya varıldı.

Tüm diğer yolların hiçbir şey vermediğine karar vererek Beyaz fazla Piyonla oyunsonuna girmeliydi:

29.Fxh6! Vxe2 30.Kxe2 Kxb4 31.Fd2
Berabere yapmak Siyah için kolay olmayacaktı. Örneğin: 31…Kb1 32.Ke1 Fd8 (32…Ac5 33.Ac3) 33.Ae3 Kb2 34.Fc1

A.1.14 Beyaz oynar	A.1.15 Beyaz oynar
A.1.16 Siyah oynar	A.1.17 Siyah oynar