Acaba Şah da diğer figürlere katılıp, rakibe saldırmak için secur bir maceraya atılabilir mi? Şah da rakibe mat ağı örmede diğer figürlerle beraber çalışabilir mi? Aslında Satranç tahtasında böyle şeyler oluyor. Belki umduğumuz kadar sık değil ama gerçekten de böyle örnekler mevcut. Bu durumlar kuraldan çok, istisna olduklarından ilgi ve hayranlığı da hak ediyorlar.
İngiliz Usulü Cinayet
Satranca yeni başlayan herkesin aldığı ilk derslerden birisi “Şah güvenliği”dir. Şah, tartışmasız, tahtadaki en önemli taştır ama majesteleri oldukça da kırılgandır ve büyük bir özen ve şefkat ister. Başka bir deyişle, rakip taşların kendisini tahtanın ortasında yakalamasına izin vermemek için, mümkün olduğunca erken rok atmalıdır. Açılış ve Oyunortasında tehlikenin dışında kalması için gereken tüm önlemler alınır. Satranç öğrencisi ilerledikçe, tahtadaki taşların azalmasıyla Şah’ın kuvvetinin arttığı fikriyle de tanışır.
Her meraklı öğrencinin zihninde oluşan doğal bir soru da şöyledir : Acaba Şah da diğer figürlere katılıp, rakibe saldırmak için secur bir maceraya atılabilir mi? Şah da rakibe mat ağı örmede diğer figürlerle beraber çalışabilir mi? Aslında Satranç tahtasında böyle şeyler oluyor. Belki umduğumuz kadar sık değil ama gerçekten de böyle örnekler mevcut. Bu durumlar kuraldan çok, istisna olduklarından ilgi ve hayranlığı da hak ediyorlar.
1902 yılında büyük Alman Satranççı Richard Teichmann, yerel satranç severlerle oynamak için Glasgow’u ziyaret etmişti. Glasgow’da oynadığı oyunlardan biri, bugün pek çok kitapta yerini almıştır.
R.Teichmann – Danışarak oynayanlar
Teichmann, Beyaz taşlarla oynuyordu. Bu konumda Siyah Şah’ın tehdit altında olduğunu hayal etmek güç. Fark edilmesi daha da güç olan bir şey varsa, o da bu tehdidi Beyaz Şah’ın yarattığı! Dahası, görünüşe aldanıcak olursak, h1-a8 çaprazında duran Siyah Vezir ve Fil’in yarattığı baskı sebebiyle, Beyaz Şah güvenliğini arttıracak önlemler almalı. Fakat işin aslı, Beyaz Şah, nefes kesen bir kahramanlık örneği göstererek, Siyah ordunun üstesinden geliyor.
28. Şh2! b5 29. Şg3! a5 30. Şh4!
Beyaz, Şahını g6 karesine giderek, engellenmesi mümkün olmayan bir mat tehdidi yaratmak üzere. Beyaz taşların uyumu göz alıcı, özellikle de e8 ve f7 karelerini tutan At’ın konumu…
30?g6
Beyaz Şah’ın ilerlemesine engel olmanın tek yolu.
31. Ke3! Vxg2 32. Kg3 Vf2.
32…g5+ 33. Şh5 Vxg3 34. Şg6! Devam yolu da muhtemelen, oyun kadar güzel.
33.fxg6 Vf4+ 34. Kg4 Vf2+ 35. Şh5! ve Siyahlar terk etti.
Bu oyun çok uzun bir süre önce oynanmış, ama daha yakın tarihten örnekler bulmak da mümkün.
N.Short – J.Timman
(Tilburg, 1991)
1.e4 Af6 2.e5 Ad5 3.d4 d6 4.Af3 g6 5.Fc4 Ab6 6.Fb3 Fg7 7.Ve2 Ac6 8.0-0 0-0 9.h3! a5 10.a4 dxe5 11.dxe5 Ad4 12.Axd4 Vxd4 13.Ke1 e6 14.Ad2! Ad5 15.Af3 Vc5 16.Ve4 Vb4 17.Fc4! Ab6 18.b3! Axc4 19.bxc4 Ke8 20.Kd1 Vc5 21.Vh4 b6 22.Fe3 Vc6 23.Fh6 Fh8 24.Kd8 Fb7 25.Kad1 Fg7 26.K8d7 Kf8 [ 26…Fxh6 27.Vxh6 Beyaz 28.Kxf7! tehdit ediyor.; 26…Ve4 27.Kxf7!! Timman bu hamleyi çok geç gördü (Anand).] 27.Fxg7 Şxg7 28.K1d4 Kae8 29.Vf6+ Şg8 30.h4 h5
Short burada Richard Teichmann’ı örnek alarak 31.Şh2! oynadı.
Bahse girerim ki mükemmel bir taktisyen olan Timman, bu hamlenin yarattığı tehdidi fark etmedi bile. Belki de, İngiliz rakibinin sadece vakit kazanmaya çalıştığını ya da iyi bir plan bulamadığını düşündü. Gerçek şu ki, Short bu hamleyle, az önce Teichmann’ın oyununda gördüğümüz manevraya başladı. …ve Beyaz Şah’ın yolculuğu başlar!
31?Kc8.
Eğer Timman, Short’un neyin peşinde olduğunu kestirebilmiş olsaydı 31.Fc8 oynayabilirdi. Ama yine de oyun etkileyici bir sondan mahrum kalmayacaktı : 32.g4!! Fxd7 33.gxh5 gxh5 34. Vg5+ ya da 32…hxg4 33. Ag5 g3+ 34. Şxg3 Fxd7 35. Şh2!! Vxa4 36.h5 gxh5 37. Vh6 Qxc2 38. Ae4!! (Jon Speelman).
32. Şg3! Kce8 33. Şf4! Fc8 34. Şg5! Timman terk etti.
Siyah tamamen çaresizdir. Eğer 34?Şh7, 35. Vxg6+ Şh8 36. Vh6+ Şg8 37. Şf6!
Short, Teichmann’ın şaheserinden mi esinlendi bilinmez ama görünen o ki, Şah maceralarına karşı özel bir ilgisi var. Short 1987 yılında Londra’da, büyük Gary Kasparov’u da Şahını düşman cephesine göndererek yendi.
G. Kasparov – N. Short
(London, 1987)
1.Af3 d5 2.d4 Fg4 3.Ae5 Ff5 4.c4 f6 5.Af3 c6 6.Ac3 e6 7.g3 Fb4 8.Fg2 Ae7 9.0-0 0-0 10.Vb3 a5 11.a3 Fxc3 12.bxc3 Ad7 13.Ad2 a4 14.Va2 Fg6 15.e4 Ff7 16.Kb1 Kb8 17.Vc2 b5 18.cxd5 cxd5 19.Vd3 Va5 20.Ke1 Kfc8 21.Kb4 Ac6 22.Kb2 Ae7 23.Kc2 Ab6 24.h4 Kb7 25.Fh3 Kc6 26.Kb2 Ac4 27.Kb4 Vc7 28.Axc4 Kxc4 29.Fd2 Vc6 30.e5 f5 31.Ff1 Fh5 32.Ve3 h6 33.Keb1 Şf7 34.K1b2 Şg8 35.f3 Va6 36.Kb1 Ac6 37.Fxc4 dxc4 38.K4b2 Ae7 39.d5 Axd5 40.Vc5 Fxf3 41.Kxb5 Kc7 42.Kb8+ Şh7 43.Vf8 Va7+ 44.Şf1 Ke7
Kasparov burada hiçbir endişe duymadan 45. K1b2 oynadı. Siyah Şah hiç vakit kaybetmeden saklandığı yerden çıkıyor.
45? Şg6! 46. Fc1 Şh5!
Birkaç dakika sonra Siyah Şah g3 karesinde olacak. Bu yüzden Kasparov, umutsuzca Siyah’ın savunmasını aşmaya çalışıyor.
47. Ka8 Vc5 48. Kc8 Vxa3 49.g4+ Fxg4 50. Kxc4 Va1 Beyaz terk etti.
Eski güzel günlere bir kez daha dönüp, başka bir göz alıcı örneğe bakalım.
Bernard Horwitz – Howard Staunton
Londra 1846
O tarihlerde henüz Dünya Şampiyonluğu unvanı için resmi karşılaşmalar düzenlenmiyordu , ama oyuna bakarak söyleyebiliriz ki, günümüz Şampiyonlarının bile daha iyi iş çıkarması mümkün değil.
30… Şg6! Acaba Short’un Kasparov’a karşı oynarken, hemşehrisi olan Staunton’un bu çoktan unutulmuş maçını hatırlamış olması mümkün mü?
31. Kc8 Ve6 32. Kd8 Fg4 33. Vf4 Af3+ 34. Şg2 Ve1 35. Kg8+ Şh5!! 0-1
İnanılmaz! Beyaz, şu devam yolunu görüp, terk etti : 36. Kxg4 Ke2+ 37. Şxf3 Vf2+#
Nedendir bilinmez, yukarıda bahsedilen tüm örnekler, İngiliz oyuncuların maçlarından alıntı…10 yıldan uzun bir süre Londra’da yaşamış olan Teichmann da tam bir İngiliz beyefendisi olarak görülebilir. 1. Dünya Savaşı sırasında, İngiltere’ye olan sempatisi sebebiyle, Berlin’den ayrılıp İsviçre’de yaşamıştı. Bu tüyler ürpertici Şah manevrasına “İngiliz usulü cinayet” demek uygun olur mu ki?
Kim bilir belki de kaprisli Satranç Tanrıçası Caissa, bu cennetten çıkma güzellikteki ilhamı yalnızca sisli ada İngiltere’nin gururlu sakinlerine bahşetmiştir!
Yazan : Lev Khariton – 2004
Türkçesi : O.Oğul Köseoğlu – 2005
