Satrançta şah kanadı saldırıları pek çok oyunortası kitabının konusudur. Daha az değinilen ise vezir kanadı saldırılarıdır. Şah kanadındaki saldırının ödülü şah iken vezir kanadındaki saldırı materyal açısından yıkımı hedefler. Dersimizde “Satranç Makinesi” lakaplı Capablanca rakibi Bogoljubow’u vezir kanadından deviriyor.
Bogoljubow – Capablanca, New York 1924
“Vezir kanadı er çokluğuyla” ile vezir kanadından yapılan saldırılar arasında büyük benzerlik bulunmaktadır. Aradaki tek fa vezir kanadında er üstünlüğü sağlama konusunun bir saldırı olarak kabul edilmemesidir.
Aşağıda inceleyeceğimiz saldırı türü aletler ve erlerle saldırıya dayanmakta olup, ama bu saldırı ile vezir kandında en azından bir er kazanarak oyunun diğer bölümlerine yönelmektir.
Vezir kanada saldırısı bölgesel ve doğası itibarı ile şiddete dayalı sert bir saldırı türüdür. Bu fikri aşağıdaki örnek daha net açıklayacaktır.
1.d4 Af6 2.Af3 d5 3.e3 e6 4.Fd3 c5 5.b3 Ac6 6.O-O Fd6 7.Fb2 O-O 8.Abd2 Ve7 9.Ae5 cxd4 10.exd4 Fa3 11.Fxa3 Vxa3 12.Adf3 Fd7 13.Axc6 Fxc6
Bu durumda teori siyah üstün diyor.
İki tarafında eşit sayıda eri ve aleti var. Ve taşlar da karşılıklı olarak benzer etkinlik güçlerine sahip. Siyah vezir a3 karesine yerleşmiş durumda a beyaz Vc1 ile veziri püskürtebilir veya değişebilir.
Öyleyse siyah neden daha iyi durumdadır? Ceva: Siyah vezir kanadaından saldırı şansına sahip.
Beyazın vezir kanadındaki üç eri sağlam ve iyi korunmakta. Öyleyse saldırı şansı nerededir?
Siyahın saldırısının biribiriyle ilgisiz hamlelere dayanmadığını ve tüm tahtada düzenlenmiş, iyi hesaplanmış ve planlanmış kombine bir atak olduğunu belirtmemiz gerekiyor. Beyazın c2 eri zayıf durumda veya daha doğrusu zayıflatılabilir durumda. Fil şu anda c2 erini koruyor ama bu fil siyah fil ile değişime zorlanabilir. Daha sonra da açık hattan bir veya iki kale ile geliştirilecek bir saldırı ile er düşebilir.
Beyazın iyi bir zamanlama ile sağlam bir savunma yapıp yapamayacağı tabii ki sorgulanmalı.
Böyle bir savunma tarafların eşit güce sahip olduğu düşünülürse pek de zor olmamalı gibi ama sorun göründüğü kadar kolay değil. Beyaz c2 erini korumak için aletlerini savunmaya bağlayınca, siyah beklemeden tahtanın öteki tarafında bir saldırı başlatarak beyaza belki de çözemeyeceği sorunlar yaratacak.
Şimdi de beyazın neden zor durumda olduğunu ve siyahın saldırısının temelde neye dayandığını inceleyelim. Esas sorun c hattının açık olması değil, beyazın b3 sürmüş olmasıdır. Eğer beyaz b3 yerine c3 sürmüşolsaydı bütü sorunlar ortadan kalkmış olurdu.
Peki beyazın b3 sürmesi büyük bir hata mıydı? Hayır, böyle bir sonuca varmak çok acımasız eleştiri etirmek olurdu. Asıl haa beyazın 11. hamlede fil değişimine izin vermesidir. Değişimden sonra zayıflayan c3 ve b2 kareleri siyaha c hattından etkili bir saldırı yapma şansını vermektedir.
Bu sebepten 8.Ad2 hamlesi yerine 8.a3 sürüşü, siyahın Fa3 hamlesini engellemek için gerekliydi.
Dikkate değer bir diğer konu ise ileride doğabilecek riski göze almadan a3 hamlesinin bir hamle bile geciktirilmemesi gerekliliğidir. Örneğin, eğer 9.Ae5 yerine 9.a3 yapılsaydı siyah 9…e5 sürüşüyle merkezde kayda değer bir üstünlük elde ederdi.
Bundan dolayı son konumdaki değerlendirmemiz şu şekilde:
Siyah b2 ve c3 deliklerini kullanarak c hattından geliştirilebilecek bir vezir kanadı saldırısı düzenleyebilir. Bu sebepten siyah üstündür.
Plan: Buna girmeden oyunun devamına göz atalım:
14.Vd2
Bu konumda aşka alternatifler de var:
[14.c4 Beyaz bu sürüşle eri hemen oyuna sokuyor. Tehdit 15.c5 ile vezir kanadında er çokluğu sağlamak. Siyah eri kırmalı.
14…dxc4 15.bxc4 Beyazın er yapısı şimdi nasıl olmuştur? Gelişti mi yoksa daha kötü mü oldu?
15…Kfd8 d4 eri zayıf kaldı. Örneğin:
16.Ae5 Fa4
(16…Kxd4 17.Fxh7+)
17.Vd2 Vd6 18.Af3 Fc6 Ve beyazın durumu oldukça tehlikeli.
Sonuç: Beyaz er veya geç c4 sürüşüyle tehlikeyi c hattından d hattına yönlendirebilir.]
[14.Ae5 Kac8 15.Axc6 Kxc6 Beyazlar fili alarak siyahın planını ortadan kaldırıyor. Bu şekilde fil c2 erini korumak için yeterli olacaktır. Ne var ki bu sefer de c3 karesi zayıf olmaya devam ediyor. Siyah atını c3 karesine yerleştirerek vezir kanadınıtamamen felce uğratabilir. Bunu engellemek için beyaz, fili ile siyah atı alırsa da c2 eri yine zayıf kalacaktır. Fazla detaya girmeden bu durumda da siyahın girişim gücünü elinde bulundurduğunu söyleyebiliriz.]
[14.Vc1 Bu hamle en iyi devam yolu olarak görülüyor. Vezir değişimi siyahın en değerli saldırı aletini ortadan kaldıracak. Ayrıca vezir değişildikten sonra beyaz şah savunma için vezir kanadınada gelebilir. Bununla birlikte 14.Vc1 hamlesi beyazın oyunda girişim gücünü siyaha bıraktığının itirafıdır. İtiraf etmek de her zaman kolaylıkla yapılan birşey değil.]
14…Kac8 15.c3 a6
Bir sonraki hamleye hazırlık.
16.Ae5 Fb5
Önemli bir stratejik hamle. Siyah c3 erie baskıyı artırabilmek için b hattında bingeç ere razı oluyor. b5’teki bir aynı zamanda c4 sürüşünü de engellemeye yardımcı olacaktır.
17.f3
[17.Fxb5 axb5
(17…Ae4 18.Vc1 Vxc1 19.Kfxc1 axb5 20.c4 dxc4)
18.Kfc1
(18.f3 Kc7 19.Kfc1 Kfc8 20.Kc2 Ae8 21.Kac1 Ad6 Siyah c erini kıpırdamaz hale getirerek üstün konuma geçmiştir.)
18…Ae4 19.Ve3 Kc7 20.c4
(20.f3 Ad6 21.Kc2 Kfc8 22.Kac1 b4 Yine er kazanır çünkü
23.c4 dxc4 sonrasında beyaz vezir korumasızdır.)
20…bxc4 21.bxc4 Vxe3 22.fxe3 f6 Siyah er kazanır.]
17…Fxd3 18.Axd3 Kc7 19.Kac1 Kfc8 20.Kc2 Ae8 21.Kfc1 Ad6
İki tarafın da kuvvetleri karşılıklı kareleri kontrol etmekte. Siyah kalaer c3 erine baskı yapıyor, siyah at ise c4 karesini tutuyor. Beyaz kaleler ise c3 erini koruyor ve beyaz at dac5 ve e5 karelerini kontrol ediyor.
22.Ae5
Şanssız bir girişim. Bunun yerine:
[22.Ac5 oynayarak atın a4’e gelme şansı kullanılmalıydı
22…e5
(Doğru devam yolu ise:
22…b6 23.Aa4 Kc6 24.Vd3 Ka8 ve sonrasında 25…Ab7 oynayarak c5 karesini koruyacak. Devamında da 26…b5 ve 27…Kac8 ile saldırı sürdürülecek. 26…b5 sürüşü sonra beyaz at b2’ye dönmek zorunda olacağından Ka1 a2 erini de savunmak zorundadır. Bu tür bir gelişme beyazın hiç de yararına olmaz.
Bu tür saldırılar iyi düzenlenip tam olarak uygulandığı zaman tüm gücünüzle savunma yapmanızdan başka çare yoktur. Bu tür bir saldırı altındayken tüm dikkatinizi toplayarak savunma yapmaya devam edin.)
23.Aa4 sonrası beyaz vezire saldırı imkanı çıkmıştır.]
22…Va5
Siyah vezir doğrudan saldırıya katılıyor. Tehdit 23…Ab5 ve zayıf c3 erine 4 alet ile saldırılacak.
23.a4
23…Ab5 hamlesini engellemeye yönelik ve aynı zamanda Ad3-c5 manevrasını amaçlıyor. Devamında da b4 ve a5 sürüşleriyle vezir kanadı zayıflığı giderilecek. Oldukça iddialı bir plan.
[23.a4 yerine şu şekilde oynanmalıydı:
23.Ad3 Ab5 24.Ab4? hatalıdır çünkü
(24.Ac5 b6 25.Aa4 ve beyaz 25…Ad6 sonrasında bile 26.c4 riskine girebilirdi.)
24…Aa3 25.Kb2 Vxb4 26.cxb4 Kxc1+ 27.Sf2 K1c2 ve kazanır.]
23…Vb6
24.Ad3 Bu durumda beyaz aşağıdaki devam yollarında gösterildiği gibi er kaybına izin vermemelidir:
[24.b4 a5 25.bxa5
(25.Kb2 f6 26.bxa5 Vxa5 27.Ad3 Ac4)
(25.Kb1 axb4 26.Kxb4 Vxb4 27.cxb4 Kxc2 28.Vf4 Kc1+ 29.Sf2 Af5)
(25.b5 Ac4 26.Axc4 Kxc4 27.Ka2 e5)
25…Vxa5 beyaz c3 eirni bırakmadan a erini koruyamaz.]
[24.Kb2 Af5 Tehdit 25…Axd4
25.Kbb1 f6 26.Ad3
(26.Ag4 e5 ve d4 eri düşer.)
26…Kxc3 27.Kxc3 Vxd4+]
[24.Kb1 Af5 ve yukarıdaki devam yollarına benzer şekilde devam eder.]
24…Vxb3
Beyaz karşı bir harekat gerçekleştirmek amacıyla eri feda ediyor. Bu sadece oyunu biraz uzatmaya yarar. Oyunun devamını yorumsuz sunuyoruz.
25.Ac5 Vb6 26.Kb2 Va7 27.Ve1 b6 28.Ad3 Kc4 29.a5 bxa5 30.Ac5 Ab5 31.Ke2 Axd4 32.cxd4 K8xc5
0-1
Tekrar etmek gerekirse 13. hamleden sonraki konumda siyahın planı saldırısını c eri üzerine yoğunlaştırmak olmuştur. Planın gelişimi ise şu şekilde oldu:
1. c hattında kaleleri çiftlemek.
2. Rakibin ana savunma elemanlarını değişerek elemek (c3 filini …a6 ve …Fb5 yoluyla)
3.c4 karesini kontrol altına alarak beyazın zayıf erinden kurtulmasını önelemek.
Oyunsonuna yaklaşıtken aletleri stratejik noktaara yerleştirmek ve gerekli kareleri tutmak.
Bu oyunda ikinci bir zayıflık aratılarak rakibin nasıl çözüldüğünü gördük (a4 sonrası b3 eri). Burada durumu şöyle özetleyelim. Bir zayıf eri korumak çok zor, iki zayıf eri korumak ise imkansızdır.
Max Euwe, Satrançta Değerlendirme ve Plan.
Çeviren FM Selim Gürcan
