Taşı Oyun Dışı Bırakmak

Winter-Capablanca

1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Ac3 Af6 4.Fb5 Fb4 5.0-0 0-0 6.Fc6?
Beyaz gereksiz yere Fil çiftini veriyor ve Siyahın gelişimini tamamlamasına yardımcı oluyor.

6…dc6 7.d3 Fd6 8.Fg5 h6 9.Fh4 c5
Bu Piyon sürüşü Fili kısıtlamakla beraber, merkez denetimini arttırıyor.

10.Ad5?

Şimdi Capablanca oyunun bu erken aşamasında kazanca giden planı buluyor!

10…g5! 11.Af6
11.Ag5 Ad5 12.ed5 hg5 Siyah kazanır veya 11.Fg3 Ad5 12.ed5 f5 siyah çok iyidir.

11…Vf6 12.Fg3
Siyah oynar, kazanır.

12…Fg4! 13.h3 Ff3 14.Vf3 Vf3 15.gf3.

İşte Capablanca’nın kazandıran planı. Şimdi g3’teki Fil oyun dışıdır. Oyuna girmesi için en az bir Er feda etmelidir. f4 gf4 hamlesinden sonra da hem Fil hemen oyuna girmez, hem de siyah g hattından kuvvetli oyun sağlar.

15…f6 16.Şg2 a5!
Siyah doğal olarak Vezir kanadından oyun başlatıyor. Beyazların g3’teki fili savunmaya yardım edemez. Siyahların fili ise bu aşamada tam olarak oyunda olmasa da er geç oyuna girecektir.

17.a4 Şf7 18.Kh1 Şe6 19.h4 Kfb8 20.hg hg 21.b3 c6 22.Ka2 b5 23.Kha1 c4 24.ab5 cb3 25.cb3 Kb5 26.Ka4 Kb3 27.d4 Kb5 28.Kc4 Kb4 29.Kc6 Kd4 terk.

Morrison-Capablanca, New york (oyunu izleyin)

1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fb5 d6 4.Ac3 Fd7 5.d4 ed4 6.Ad4 g6
6…Fe7’den daha güçlüdür.

7.Af3
Yalnızca tempo kaybetmiyor aynı zamanda geri çekilen bu at merkezdeki etkinliğini önemli ölçüde yitiriyor.

7…Fg7 8.Fg5 Af6 9.Vd2 h6 10.Fh4
10.Ff4 daha uygundu.

10…0-0 11.0-0-0 Ke8
Siyah merkezde baskı kuruyor.

12.Khe1
Ne oynarsınız?

12…g5!
Winter-Capablanca örneğindekinin aksine bu hamlenin bulunması daha zordur. Taraflar ters yöne rok attıklarından siyahın şah kanadı erlerini bu şekilde sürmesi tehlikeli gözükmektedir. Capablanca bu hamleyi yaparken neleri göz önünde bulundurmuştu?

1) Beyaz Kalenin h1’de değil e1’de bulunması. Bu sebeple herhangi bir h4 sürüşü Kalenin desteğinden yoksun olacaktır. Bu sebeptendir ki, Capablanca Ke8 ile Khe1’i mecbur kıldıktan sonra g5 sürüşünü gerçekleştirmiştir.
2) h6, g5 formasyonunu yıkmakta e3’teki Fil etkilidir ama oyunda Fil g3’tedir.

13.Fg3 Ah5 14.Ad5 a6 15.Fd3 Fe6 16.c3?
Capablanca şimdi yine oyunu kazanca götüren bir devam yolu buluyor.

16…f5!
Tehdit f4 ile fili düşürmek. ef5 mümkün değildir.

17.h4 f4 18.hg hg!
Oyunun pozisyonel olarak kazanç olduğunu gören Capablanca taş almayarak karışıklıklardan sakınıyor.

19.Kh1 Ff7 20.Fh2 Ae5
Pratik olarak taş fazla olan Siyah insiyatifini kaybetmediği sürece kırışmalara gidebilir.

21.Ae5 Ke5 22.Şb1
Ne oynarsınız?

22…Af6
Oyunun her aşamasında taşlarımızın etkinliğini sorgulamalıyız. Oyuncu şu soruyu sık sık sormalı “Acaba yeterince gelişmemiş etkinliği sınırlı taşım var mı?”. Cevap Ka8 ve Ah5’tir Ka8’i hemen gelişmek mümkün olmamakla beraber h5 karesi at için kötüdür. Beyazın da d5’deki atının çok kuvvetli olduğunu dikkate alırsak hamle ortaya kendiliğinden çıkar.

23.g3 Ae4 24.Fe4 Ke4 25.gf c6
Beyaz f6’yı kırmaktansa Filini serbestleştirebilmek için Er feda etmeyi yeğliyor. 23.Af6 Vf6’dan sonra Siyahlar çok üstündür.

26.Ae3 Va5 27.c4 Vd2
Yine Capablanca’nın sade stiline uygun bir hamle, girişim gücünü kaybetmediği sürece kırışmalara girmek.

28.Kd2 ef4 29.Ag4 Fg6 30.Şa1
Dikkat edilmeli ki şimdi hem At hem de Fil oyun dışıdır.

30…Kae8 31.a3 Ke1 32.Ke1 Ke1 33.Şa2 Ff7 34.Şb3 d5 35.Ff4 dc 36.Şb4 c3 37.bc Ke4 38.c4 Kc4 Terk.

Capablanca-Lilienthal, Moskova, 1936 (oyunu izleyin)

1.Af3 d5 2.c4 c6 3.b3 Ff5 4.Fb2 e6 5.g3 Af6 6.Fg2 Abd7 7.0-0 h6 8.d3 Fe7 9.Abd2 0-0 10.Kc1 a5 1.a3 Ke8 12.Kc2 Fh7 13.Va1 Ff8 14.Ke1 Vb6 15.Fh3 Fc5 16.Kf1 Ff8 17.Kcc1 Kad8 18.Kfe1 Fc5 19.Kf1 Ff8 20.Fg2 Fd6
Beyazlar ne oynamalı?

Oynanan Reti açılışının neticesinde kapalı bir konum elde edildi. Daha önce oynanan hamlelerden de anlaşılacağı üzere, iki taraf da ciddi bir plan arayışı içerisinde Bu noktada Capablanca gene inanılmaz görünmekle beraber kazanca götüren bir plan buluyor! Şimdi bu konumu daha detaylı bir biçimde değerlendirelim. İki tarafında Şah güvenliği sağlamdır. Taşların etkinliğiyse birbirlerine denk gözükmektedir. Yalnız Capablanca derin kavrayışıyla Siyah taşlardan birinin etkinliğinin ciddi bir şekilde düşük olduğunu farkediyor. Fh7 Beyaz’ın e2, d3 er formasyonu yüzünden oyun dışıdır. Bu zayıflık da Capablanca’nın kazanca götüren bir plan kurmasına yardımcı oluyor.

21.Ae5!
Pratik olarak taş üstün olduğunu gören Capablanca kırışmalara gidiyor.

21…Fe5 22.Fe5 Ae5 23.Ve5 Ad7 24.Vb2 Af6 25.b4!
Winter-Capablanca oyununa benzer olarak Fh7 Vezir kanadına yardım edemez dolayısıyla mümkün olduğunca Vezir kanadında oyunu açmaya çalışıyor.

25…ab4 26.Vb4!
Nasıl taş üstün olduğumuz zaman taş kesmek gerekliyse burda da Capablanca aynı yöntemi izliyor.

26…Vb4 27.ab4 Ka8 28.Ka1 Ad7 29.Ab3 Şf8 30.Ka5! dc4?

30…Şe7 31.Kfa1 Ka5 32.Ka5 Şd6 33.Ka7 Şc7 34.Aa5 Kb8 35.c5 +/-

31.Ab6 32.Ka8! Ka8 33.Aa5 Ka7 34.Kd1

Karşılıklı taşların etkinliklerini tekrar inceleyelim. a7’deki Kale Piyonun defansına bağlanmış vaziyettedir. Kd1 ise açık hatta Kd8 – b8 tehdit etmektedir. Ab6’da pasiftir. Aa5 ise kaleyi bağlamıştır. Fh7 tamamen oyun dışıdır oyunda önemi olmayan h7-b1 çaprazını kontrol etmektedir. Fg2 ise b7,c6 erlerini hareketsiz kılmakta ve çeşitli taktik vuruşlar için hazır beklemektedir.

34…Şe8
34…Şe7 35.Fc6 Beyaz kazanır.

35.Ab7! Kb7 36.Fc6 Kd7 37.c5 Şe7 38.Fd7 Ad7 39.c6 Ab6 40.c7 Ff5
Fil ancak şimdi oyuna girebilmektedir. Ancak artık çok geçtir.

41.Kd8 e5 42.Kb8 Ac8 43.b5 Şd6 44.b6 Ae7 45.Kf8 Fc8 46.Kf7 Ad5 47.Kg7 Ab6 48.Kh7 Ad5 49.Kh6 Şc7 50.e4 Ae7 51.f3 Şd7 52.h4 Şe8 53.Kf6 Ag8 54.Kc6 terk

Karpov-Kasparov, Moskova, 1985 (oyunu izleyin)

1.e4 c52.Af3 e6 3.d4 cd4 4.Ad4 Ac6 5.Ab5 d6 6.c4 Af6 7.A1c3 a6 8.Aa3 d5!
O zaman için ünlem olarak kabul edilen bu hamlenin sonradan o kadar da iyi olmadığı anlaşılmıştır.

9.ed5 ed5 10.cd5 Ab4 11.Fe2
11.Fe3 en iyi hamle idi. 11…Fe3 12.Va4! ve 13.Vb4

11.Fc5 12.0-0 0-0 13.Ff3
Şimdi Siyah Piyon alttadır. Buna karşılık etkin taşlara sahiptir. Burada dikkate edilmesi gereken nokta Beyaz’ın d5’deki fazla erinin Ff3’ü kısıtlaması, böylece Siyah’ın da c8’deki Filini rahatlıkla geliştirebilmesidir. Beyaz d6 sürüşüyle konumunu rahatlatabilir. Karpov eri koruyarak kazancı zorlamaya karar veriyor.

Ne oynarsınız?

13…Ff5!
Atın c2’den oyuna girmesini engelliyor. a3’deki at şimdi oyun dışıdır. 14.Ac4 Fd3 den dolayı mümkün değildir.

14.Fg5 Ke8 15.Vd2 15…b5!
16.Ac4’le atın oyuna girişini engelliyor. Siyahın oyun planı beyaz atı oyun dışı bırakırken kendi taşlarının etkinliğini de hızla arttırmaktır.

16.Kad1 Ad3!
Çok nadir rastlanan bir durum Beyaz At rakip taşların içine girerek e ve c hattını kontrol edebilmektedir.

17.Aab1
Atı d2’den oyuna girmeye çalışıyor.

17…h6! 18.Fh4 b4!19.Aa4
19.Ae2 g5 20.Fg3 g4 taş kaybederdi.Şimdi iki At birden oyun dışındadır.

19…Fd6 20.Fg3 Kc8 21.b3
Beyaz Ab2 oynamaya çalışıyor ne oynarsınız?

21…g5!!
22.Fd6 22.Ab2? Ab2 23.Vb2 g4 taş kaybederdi.

22.Fd6 Vd6 23.g3
File g2 karesini açıyor böylece yine Ab2 tehdit ediyor. Ab2’yi nasıl engellersiniz?

23…Ad7! 24.Fg2 24.Ab2 Vf6!!
İnanılmaz bir hamle. Şimdi eğer 25.Ad3 Fd3 26.Vd3 Ae5 ve beyaz sadece filini değil Vezirini de kaybeder.

24.Fg2 Vf6 taktik varyantlarla desteklenen atları oyun dışı bırakma planı tam anlamıyla gerçekleniyor. Artık atların oyuna girmesi hemen hemen imkansızdır.

25.a3 a5 26.ab4 ab4 27.Va2
Beyaz hamle bulmakta zorlanmaktadır.

27…Fg6 28.d6 g4
28…Vd6 hata olurdu

29.Vd2 Şg7 30.f3 Vd6 31.fg4 Vd4 32.Şh1 Af6 33.Kf4 Ae4 34.Vd3 Af2 35.Kf2 Fd3 36.Kfd2 Ve3 37.Kd3 Kc1! 38.Ab2 Vf2 39.Ad2 Kd1 40 Ad1 Ke1 Terk.
Dünya şampiyonası maçlarında herhangi bir oyuncunun taşının oyun dışı kalmasına nadiren tanık olunur. Bu oyunda ise Karpov’un Beyaz olmasına rağmen iki taşı birden oyun dışı kalmıştır. Bu sebeptendir ki bu oyun çıkmış İnformator’lerdeki bütün oyunların arasından uzmanlarca en iyi oyun olarak seçilmiştir.

Kasparov-Shirov 1994

1.e4 c5 2.Af3 Ac6 3.d4 cd4 4.Ad4 Af6 5.Ac3 e5 6.Adb5 d6 7.Fg5 a6 8.Aa3 b5 9.Ad5 Fe710.Ff6 Ff6 11.c3 Fb7 12.Ac2 Ab8 14.a4 ba4 15.Ka4 Ad7 16.Kb4 Ac5?!

17.Kb7!!
Anlaşılması çok zor bir feda

17…Ab7 18.b4
Ancak şimdi fedanın anlamı ortaya çıkıyor. Konumuza uygun olarak b7’deki At oyun dışı kalmıstır. Aynı zamanda Beyazlar Siyah’ın kuvvetli Beyaz Filini alarak Siyah’ı kötü Fille oynamaya mahkum etmişlerdir. Daha önceki oyunlarda rakip taşı oyun dışı bırakmak için pozisyonel motifler kullanılırken burada Kasparov feda yoluna gitmiştir. İki türlü feda vardır. Pozisyonel ve taktik fedalar. Sonucunun bir takım zorunlu hamle serilerinin sonunda taktik olarak geri alındığı fedalara taktik fedalar denir. Bu örnekte olduğu gibi uzun vadeli pozisyonel beklentilerle yapılan fedalara da pozisyonel fedalar denir. Bu tür fedaların arkasında bir kesinlik görülmesi zordur veya insanın hesap yeteneğinin ilerisindedir.

18…Fg5 19.Aa3!
Atın konumunun geliştirmeye öncelik veriyor.

19…0-0 20.Ac4 a5 21.Fd3 ab4 22.cb4 Vb8 23.h4!
Siyahlar şimdi e7 karesinin kontrolünü kaybettiler. Capablanca-Lilienthal oyunundaki Fh7 gibi Fh6’da boş çaprazı kontrol etmektedir.

23…Fh6 24.Acb6 Ka2 25.0-0 Kd2 26.Vf3 Va7 27.Ad7 Ad8
Siyahlar materyali geri iade ederek atın konumunu düzeltmeye çalışıyorlar.