Diyagramda gördüğünüz ünlü “Saavedra konumu”nun ilginç bir hikayesi var: Yerel bir gazetenin Satranç köşesininde doğan konum, köşenin yazarı Barbier tarafından yanlış yorumlanır ve yazar, 5…Kd4’ten sonra oyunun beraberlikle sonuçlanacağını sanır, etüd yayınlanır ve bir hafta sonra, köşede, etüdün pat ile biten cevabı verilir. Birkaç gün sonra, köşeyi okuyan ve ortalama bir kulüp oyuncusu olan İspanyol rahip Fernando Saavedra, etüdün sonucunun hatalı olduğunu görür ve bulduğu kazancı Barbier’e gösterir. Böylece Saavedra bir Satranç efsanesine dönüşür: günümüze kadar gelmeyi başaran tek hamlesiyle, Saavedra’nın ismi, satranç tarihine kazınarak ölümsüzlüğe ulaşır!
Saavedra’nın Büyük Buluşu!
1895 yılında, Glasgow’da yayınlanan yerel bir gazetenin satranç köşesinde efsanevi bir etüd sorulmuştu. Tanınan bir satranç oyuncusu olan Londra’lı Potter’ın Mart 1895 yılındaki vefatı üzerine, gazeten,n Satranç yazarı G. E. Barbier merhum hakkında bir yazı yazdı ve birkaç hafta sonra da Potter’ın bir oyunundan bir konumu yayınladı. Bu diyagram, bir şaheserin ilk adımıydı.
Aşağıda “Weekly Citizen” gazetesi için Barbier’in hazırladığı Satranç köşelerinden küçük alıntılar, hatalar düzeltilmeden, aktarılmıştır. Bu etüd, artarda 5 hafta köşedeki yerini korudu!
Weekly Citizen, Cumartesi, 27 Nisan 1895
Fenton – Potter
Hamle sırası Siyah’ta
Beyaz kazanır.
“Yukarıdaki oyunsonu konumu, bundan birkaç yıl önce Potter ve Fenton arasındaki maçta oluştu. Tam bu konumda, Potter, Fenton’a beraberlik teklif etti ve Kale’yi Beyaz piyon ile değişmek zorunda olduğu sonucuna varmış olan Fenton’ın cevabı olumlu oldu.
Mesela ; 1…Kd6+ 2.Şc5 Kd1 ½-½
Ya da ; 1…Kd6+ 2.Şb7 Kd7 ½-½
Fenton beraberliği kabul eder etmez, Potter, rakibinden Beyaz’ın nasıl kazanacağını göstermek için izin istedi. (…)”
Weekly Citizen, Cumartesi, 04 Mayıs 1895
“(…) Fenton – Potter oyunsonunda kazanç şu şekilde mümkündür :
1…Kd6+ 2.Şb5 Kd5+ 3.Şb4 Kd4+ 4.Şb3 Kd3+ 5.Şc2 Siyah’ın şah tehditleri sona ermiştir ve Beyaz’ın piyonunu Vezir yapmasına engel olamaz.
Bu konumdan esinlenerek, benzer bir konumda beraberlik yapmanın çok ilginç bir yolunu gösteren aşağıdaki etüdü oluşturduk :
Siyah oynar, beraberlik yapar.
Weekly Citizen, Cumartesi, 11 Mayıs 1895
(…) Geçen haftaki sorunun cevabı şöyleydi :
1…Kd6+ 2.Şb5 Kd5+ 3.Şb4 Kd4+ 4.Şb3 Kd3+ 5.Şc2
hamlerlerinden sonra Potter’ın oyununda görülene benzer bir konuma ulaşırız, fakat bu özel konumda, Siyah Şah’ın a1’de olması, Siyah’a beraberlik şansı vermekte.
5…Kd4 6.c8V Kc4+ 7.Vxc4 ½-½
Weekly Citizen, Cumartesi, 18 Mayıs 1895
Hamle sırası Siyah’ta
Beyaz kazanır.
“Bu etüd, 4 Mayıs tarihinde yayınladığımız etüdün aynısı. Fakat o zaman, “Siyah oynar beraberlik yapar” şeklinde sorduğumuz soru, bugün “Hamle sırası Siyah’ta Beyaz kazanır.” şeklinde. Geçen hafta cevap şöyle verilmişti : 1…Kd6+ 2.Şb5 Kd5+ 3.Şb4 Kd4+ 4.Şb3 Kd3+ 5.Şc2 Kd4 6.c8V Kc4+ 7.Vxc4 ½-½
Fakat Glasgow Satranç Kulübü üyesi Saavedra, konumun Beyaz’a kazanç olduğunu keşfetti!”
Weekly Citizen, Cumartesi, 25 Mayıs 1895
” 1…Kd6+ 2.Şb5 Kd5+ 3.Şb4 Kd4+ 4.Şb3 Kd3+ 5.Şc2 Kd4!
Siyah, beraberlik elde edebilmek için Beyaz piyonun Vezir olmasını umut ediyor, ama piyon, Vezir değil, Kale’ye terfi ediyor!
6.c8K!! Ka4 7.Şb3 1-0
Bu konum birkaç yıldır karşılaşılan en göz alıcı etüd! (…)”
Satranç literatüründeki en büyük öykülerden biri işte bu Saavedra efsanesidir.
Beyaz oynar, kazanır.
G. Barbier ve F. Saavedra 1895
1.c7 Kd6+ 2.Şb5 Kd5+ 3.Şb4 Kd4+ 4.Şb3 Kd3+ 5.Şc2 Kd4(!) 6.c8K!! [6.c8V? Kc4+ 7.Vxc4 ½-½ ve 6.Şc3? Kd1 7.Şc2 Kd4 de hamle tekrarıyla beraberliğe yol açar.] 6…Ka4 7.Şb3 ve Beyaz kazanır.
Yani, ünlü “Saavedra konumu”, yerel bir gazetenin Satranç köşesini hazırlayan Barbier’in, bir maçtan esinlenerek şans eseri ortaya attığı bir rastlantıdan doğmuş. Barbier 5…Kd4’ten sonra oyunun beraberlikle sonuçlanacağını sanarak, hazırladığı etüdü 4 Mayıs 1895 tarihinde yayınlamış ve bir hafta sonra 11 Mayıs’ta da sorduğu etüdün, pat ile biten cevabını vermiş. Birkaç gün sonra, bir okuyucu, İspanyol rahip Fernando Saavedra, Glasgow Satranç Kulübüne gelerek, bulduğu kazanç yolunu orada bulunan, Barbier’in de aralarında bulunduğu üç oyuncuya göstermiş. Selman : “Saavedra, Barbier’e beraberlik dediği konumun aslında Beyaz’a kazanç olduğunu söylediğinde çok şaşırmıştık. Saavedra çözümünü ilk defa bize gösterince de şaşkınlık yerini şevkli bir coşkuya bıraktı! (…) Bu tarz düşük terfiler o zamanlar sık görülmüyordu.”
18 Mayıs tarihinde bir sonraki köşesinde Barbier, Saavedra’nın çözümüne göre soruyu Beyaz’a kazanç olarak düzeltti ve “konumun birkaç yıldır karşılaşılan en göz alıcı etüd” olduğunu yazdı.
Böylece, ortalama bir kulüp oyuncusu olan Saavedra, bir Satranç efsanesine dönüştü: günümüze kadar gelmeyi başaran tek hamlesiyle, Saavedra’nın ismi ölümsüz oldu.
Fakat 2001 yılında İrlandalı Satranççı James Alexander Porterfield Rynd (1847-1917) ‘ın kariyerini araştıran David McAlister’in keşfi; etüdün yayınlandığı tarihten birkaç yıl önce oynandığı iddia edilen bir oyun, bütün hikayeyi tamamen değiştirdi!
Porterfield Rynd – Albay W. Lynam
Clontarf Satranç Kulübü – Simultane maçı
Hamle sırası Beyaz’da
1.f7! Kxe5+ 2.Şg4 Ke4+ 3.Şg3 Ke3+ 4.Şf2 Ke4! 5.f8K Kh4 6.Şg3 terk.
İşte burada küçük bir karışıklık söz konusu. Ya Porterfield Rynd, Barbier’in sayfasındaki etüdü o kadar beğendi ki, Kale terfisini kendi fikri gibi göstermeye karar verdi, ya da bu parti oynanmış ve fikir gerçekten Rynd’a ait.
Saavedra, Glasgow’a gelmeden önce Dublin’de yaşıyordu. McAlister, Prterfield Ryan bu mucize hamleyi oynadığı zamanlarda, Saavedra’nın, Clontarf Satranç Kulübü üyesi olduğunu kanıtladı. Böylece Saavedra’nın bu hamleyi daha önceden görmemiş ve kendi bulmuş olması ihtimali bir hayli güç kaybediyor.
Olay gerçekten de böyle olmuş olabilir. Belki de Saavedra, Glasgow gazetesinde Clontarf konumunun bir benzeriyle karşılaşınca, önceden bildiği,kazanan hamleyi göstermek için kulübe koştu ve bütün o coşku içerisinde hamleyi kendi bulmamış olduğu sadece bahsedilmeyen küçük bir ayrıntı olarak kaldı.
Artık tüm etüd kitaplarından Saavedra’nın adını kaldırabiliriz!
Porterfield Rynd, 1865 yılında 18 yaşındayken ilk İrlanda şampiyonu oldu ve 1886-1892 yılları hariç olmak üzere, 1913’e kadar unvanını korudu. Bir defasında Burn’e bir maç kazanmıştı ama yine de hep bir amatör olarak kaldı. Rynd iyi bir piyanist, besteci, tenis oyuncusu, kürek sporcusu ve yüzücüydü ve satranç tarihindeki en ünlü ve en güzel hamlelerden birinin de mucidiydi.
Saavedra’ya gelince – artık efsane değiştirilemez,
Saavedra’nın adı sadece bir kulüpte duyduğu bir hamle sayesinde ölümsüz oldu.
Türkçesi ve derleme : Oğul Köseoğlu – 2005
Kaynak :
The discovery of the Saavedra
(Saavedra’nın Buluşu) – Tim Krabbé – 2001
The messenger
(Ulak) – Tim Krabbé – 2001
White to play and achieve immortality in one
(Beyaz oynar, bir hamlede ölümsüz olur) – Frederic Friedel – 2003
