Bir Gelişim Planı

ChessCafe.com’un bugüne kadar ki en popüler makalelerinden biri Michael de la Maza’nın yazdığı “400 Günde 400 Puan”dır. İki bölümden oluşan bu makalenin ilgi çekici olduğunu düşündüğümden yazının ChessCafe.com’da yayınlaması için Michael’a yardımcı olmuştum, ve şimdilerde o yazı “Rapid Chess” isimli kitaba dönüştü. Makalenin popülerliği isminden ve konusundan kaynaklanıyor: satranç camiasındaki hemen herkes kısa sürede daha iyi ve daha çok saygı duyulan bir oyuncu olma fikrinden etkilenir. Tahminimce satranç kitaplarının %90’ınından fazlası da bu amaçla alınır.

Novice Nook okuyucuları Michael’ın “taktik”in her gelişim planının bir numaralı parçası olduğu teorisine genel olarak katıldığımı bilirler. Ama yine de Michael’ın bütün teorilerine katıldığım söylenemez, dolayısıyla bu sütunda genel bir gelişim planı yayınlayıp okuyucuların kendi karşılaştırmalarını yapmalarına fırsat vermenin ilgi çekici olacağını düşündüm. Neyse ki veya belki de ne yazık ki, herkes farklıdır, birinin işine yarayan diğer bir kişinin işine yaramayabilir. Tıpkı Novice Nook’da daha önce ortaya koyduğum proses önerisi “Genel Bir Düşünme Prosesi”nde (A Generic Thought Process) olduğu gibi bu makalede ortaya konan fikirler de bazılarının işine yararken bazılarının işine yaramayacaktır. Okuyucunun tarzına ve öğrenim tercihlerine göre makul değişiklikler faydalı olabilir. Örneğin bazıları ses yoluyla, görsel yollara göre daha iyi algılama gösteriyor olabilirler, bu kişilerin kitap okuyarak çalışmak yerine kitaplara paralel eğitim içeren videoları izlemeleri onlar için daha faydalı olacaktır.

Sonuç olarak, ben bu makaledeki metodu iyi bir “orta yol” stratejisi olarak görüyorum. Michael’ın ve benim teorilerimizin yegane ortak noktası şudur: “Bir gelişim programının doğru işlemesi için programa bağlılık ve çalışma gerekir”. Bir programı tam istemeyerek uygulamak, özellikle taktik çalışma ve “Gerçek Satranç” disiplini takip etme kısımlarını az ciddiye almak, muhtemelen beklenenin altında gelişimle sonuçlanacaktır.

Pratik

Bu makale bana Novice Nook’un en popüler makalelerinden birini hatırlatma fırsatı veriyor: “Chess Books and Prerequisites”. O makalede satrançla ilgili bilgilerin rassal olmayan bir sırada öğrenilmesi gerektiğinden genel olarak bahsetmiştim.; burada bunu gelişim programının parçası olarak daha spesifik olarak ortaya koyacağım.

İlk olarak teori ve pratiğin iki yönünü ele alalım. Her ikisinden de alınan faydayı maksimize etmek için ikisine de dengeli bir şekilde yaklaşılmalıdır. Pratikle ilgili düşüncelerimi birkaç ay önce bu sütunda “The Road to Carnegia Hall”da yazmıştım, dolayısıyla burada konunun genel olarak üstünden geçeceğim. Çalışma periyodunuz boyunca:
1. Mümkün olduğunca yavaş zamanlı oyunlar oynamalısınız(60 5 ve hatta mümkünse daha yavaş).
2. Yerel bir satranç kulübüne katılıp mümkün olduğunca tahta başında oynamalısınız.
3. Internette, Slow Time Control Bunch
( http://web.willamette.net/~ckmate/STCHome.html ),
Online Chess League ( http://www.chessville.com/ocl/index.htm ), ve benzeri yavaş zamanlı oyun gruplarına katılabilirsiniz.
4. Oynadığınız oyunların %67-75’ini sizden daha iyi oyuncularla oynamalısınız(200 puan yukarıya kadar) geri kalan rakiplerinizde sizden 50 puandan aşağı bir ratingde olmamalılar.
5. Bu oyunların üzerinden rakibinizle beraber ve hatta mümkünse tanıdığınız kuvvetli bir oyuncuyla beraber geçin ve sonra da bir satranç hocasıyla veya en azından iyi bir satranç programıyla (Chess Master 8000 bile yeterli olur) oyunun üstünden geçerek nerelerde hata yaptığınızı bulun(kazansanız da kaybetseniz de). Burdan çıkaracağınız dersler sayesinde daha iyi oyunlar çıkarmaya başlayacaksınız. Ayrıca, bütün açılışlarınızı bir satranç kitabında veya veritabanında bulun ve kendinize şunu sorun “Eğer bir başkası bana karşı yine aynı hamleleri yaparsa nerede farklı oynardım?”(Spesifik açılışları öğrenmekle ilgili olarak Adım 3’e bakın).

Not: The JR Masterman High School takımı Philadelphia’da Ulusal HS Şampiyonluğunu son 7 yılın 5’inde kazandı. Takımın mezunları genelde 2000 rating seviyesinde oluyorlar, yani diyebiliriz ki uyguladıkları sistem işe yarıyor. Takımın koçu Steve Shutt’dır (uzman seviyede bir oyuncu). Steve bütün yıl boyunca düzenli olarak oyuncularını büyük ve önemli turnuvalarda oynatır, oyuncular genelde ratinglerinin en az bir seviye üstündeki gruplarda oynarlar. Örneğin 1500 ratingli bir oyuncuyu World Open veya Foxwoods’ta en aşağı “1800 altı” grupta oynayacaktır. Steve belli bir seviyenin altındaki oyuncularla oynamanın ters gelişim etkisi yaptığını düşünüyor, çünkü yaptığınız hatalardan dolayı sizi cezalandırmayacaklardır ve olur da kazanırsanız bu yüzden aslında oluşmaması gereken bir özgüven oluşacaktır. Masterman takımı oyuncularının okullararası şampiyonalarda belli bir sayıyıyı aşmayacak şekilde düşük ratingli oyuncularla da karşılaştığını da unutmamalıyız. Yani Steve’in formülü sıklıkla kuvvetli oyunculara karşı oynamayı içeriyor ama zayıf mücadelelerden de kaçmıyor. Eğer bir turnuvanının zaman limiti 90 0 ‘dan hızlıysa bu genelde çok hızlı bir turnuvadır ve kötü alışkanlıklara sebep olabilir; Yavaş zaman limitleriyle oynamak doğrusudur. Steve’in bütün “gelişim” uygulamaları benim uzun vadede kuvvetli oynayabilmeye yönelik tavsiyelerimle çok örtüşüyor.

Teori

Gelişimin diğer yüzü teoridir. Teori, dış kaynaklardan satranç bilginizi ve yeteneklerinizi geliştirmek için aldığınız bilgidir. Bu kitap okumak da olabilir, ders almak da, video izlemek de, bilgisayarda problem çözmek de, vb.

Başlangıç olarak, teorinin anahtarı “Büyük Beş”e konsantre olmaktır. “Büyük Beş” Amerikan kolej basketbolunun içinde gayri resmi Philadelphia ligidir ve şu takımlardan oluşur, University of Pennsylvania, Temple, LaSalle, Villanova, and St. Joseph’s. Ama bu makalede “Büyük Beş” derken yeni başlayan bir oyuncunun orta seviye oyuncu (1700-2000) olabilmek için yapması gereken beş önemli şeyi kastediyorum::
1. Taktikler (Sadece basit açmaz ve çifte vuruşlar ve koruyucunun kaldırıması değil, aynı zamanda şah-vezir’e karşı şah ve şah-kale’ye karşı şah gibi basit mat metodlarının da bilinmesidir)
2. Aktiflik (bütün taşların sürekli etkili kullanılmasıdır)
3. Zaman Yönetimi (sadece oyunun genel zaman limitine uyum sağlamak değil aynı zamanda hangi hamlelerin daha fazla zaman aldığını ve hangi hamleler için düşünmenin sadece zaman kaybı olduğunu bilmektir)
4. Düşünme Prosesi (benim “Esas Satranç” olarak nitelendirdiğim oynama şeklinin bir parçası)
5. Genel Prensipler (örneğin, “Açılışta aynı taşı iki kez oynama” ve “oyun sonunda şah kuvvetlidir, şahı kullan”)

Büyük Beş’in diğerlerinden en bağımsız üyesi “Düşünme Prosesi”dir. Düşünme prosesiniz yanlış da olsa diğer dördünde iyi olduğunuz takdirde fena sayılmayacak bir oyuncu olduğunuz iddia edenler olabilir. Veya şu şekilde de diyebiliriz: Diğer dördünü iyi yaptığınız takdirde zaten Düşünme Prosesi’de belli bir çerçeveye girmiş demektir. Bu yaklaşımların ikisi de kabul edilebilir, ama benim deneyimlerime göre, oyuncuların düşünme proseslerini geliştirmeye çalışmak onların daha iyi sonuçlar elde etmelerini ve ayrıca taktik, zaman yönetimi vb unsurları daha doğru anlamalarını sağlıyor.

Eğer ki bunların beşini de iyi derece de yapabiliyorsanız zaten oldukça iyi bir oyuncusunuz demektir. Size bir sır vereyim: “Eğer bu beşlinin her birini en azından ortalama seviyede yapmazsanız, 1000 kitap okusanız yine de gelişemezsiniz” Pek çok oyuncu temel bilgilerin üzerinden hızlı geçme hatasına düşüyor ve sanki bu bilgilere hakimlermiş gibi hayatlarının geri kalanını çok az katkı yapan kitapları okumakla geçiriyorlar. Eğer bu beşini yapmayı başarırsanız doğal satranç hafızanız, didaktif mantığınız, canlandırma gücünüz ortalamadan fazla olmasa bile ne kadar iyi ve kendinize güven duyarak oynadığınıza şaşıracaksınız.

Bunu bir başka şekilde ifade edersek: Diyelim ki satrançta öğrenebileceğiniz iki şey var, birincisi oyunda zamanı iyi kullanmak ve mümkünse zamanınızın tümünü kullanmak, ikincisiyse Caro-Kann’da Beyaz’ın 11. hamlesinin ne olduğu olsun. Her ne kadar bunlar birbirinden ayrı ayrı öğrenilebilecek şeyler olsalalar da birinin diğerinden 10,000 kat daha önemli olduğunu kabul etmelisiniz. Eminim ki burda $1 ve $10,000 arasındaki farkı tartışıyor olsaydık bana katılırdınız ama satrançtaki iki konseptin birbirinden değersel olarak birbirinden bu kadar farklı olabileceklerine inanmak kolay olmasa gerek.

Bana inanmıyor musunuz? 1200-1300 seviyesindeki öğrencilerine Philidor ve Lucena pozisyonlarını öğreten hocalar olduğunu biliyorum. Öte yandan kolayca berabere yapılabilecek bir Philidor pozisyonunu tekniği bilmediği ve hiç duymadığı için kaybeden birini yakından tanıyorum. Vurgulamaya çalıştığım ne mi? O oyuncu bendim. 5½ yıldır satranç turnuvalarında oynuyordum ve USCF ratingim 2100 civarındaydı. Elbette ki eğer tekniği bilmiş olsaydım oyunu kaybetmezdim, ama burdaki önemli nokta 2100 seviyesine kadar Philidor beraberliği hakkında hiçbir şey duymadan gelmiştim, çünkü bu gibi spesifik bilgiler yalnızca marjinal olarak kullanışlıdırlar (kullanışsızlardır demiyorum!) fakat büyük beşin her birinde oldukça iyiydim. Sonuçta eğer hedefiniz gelişmekse, işinize yarayacağına inanıyorsanız gidip 1000 satranç kitabı okuyun, ama iddia ediyorum ki eğer bu makalede ve “Everyone’s 2nd Chess Book”ta işaret ettiğim temel noktalarda ustalaşmazsanız o zaman vaktinizi büyük ihtimalle boşa harcıyorsunuzdur.

Eğer doğuştan dikkatli bir yapınız yoksa ek olarak dikkatinizi toplama konusunda da çalışmanız gerektiğini belirtmek gerek. Dikkat, azim, kendine güven, satranç çalışmayı sevmek(sadece oynamayı değil), yenilgilerinizden ders çıkarabilecek kadar mütevazi olmak sonradan öğrenilebilen yetenekler değillerdir. Ancak kişisel bir disiplin ve gelişimin birkaç kitap ve birkaç oyundan daha fazlasını gerektirdiğini anlamakla bu yeteneklerde gelişim sağlamak mümkün olacaktır. Şimdiye kadar anlattıklarımızdan sonra, gelişim programımıza nasıl başlıyoruz? Varsayalım ki yeni başlayan bir oyuncusunuz ve kitapların, yazılımların ve tabi ki iyi bir hocanın yardımını alacaksınız. Her adım için yaklaşık bir sonuç ratingi ve haftada 10 saat çalışmaya göre(pratik hariç) tahmini bir süre vereceğim. Ve tabi ilk adıma başlamadan son bir not: Kaybetme ve rating konusundaki korkularınızdan kurtulamazsanız alacağınız sonuçlar çok küçük olacaktır. Her iyi gelişim programı bol bol yenildiğiniz yeterince pratik içerir, ve ratinginizin düştüğü zamanlarda dayanıklı olmanız gerekir. Sonuçta hayatta hiç kimse dosdoğru yukarı gidemez. Eğer düşüşler hedefe daha da bağlanmaya değil de hayal kırıklıklarına sebep olursa çok uzun bir yol olacak demektir.

Adım 1: İyi Bir Başlangıç (800-900; 1 ay). Doğru oynamayı öğrendiğinize emin olun. Bu sözüm bütün temel kuralları (Rok, geçerken almak, berabere, vb.), ve taş hareketlerini kapsar. Tavsiye edeceğim kitap GM Patrik Wolff’tan “The Complete Idiot’s Guide to Chess (2ndEdition )” olacaktır. Yeni başlayanlara ve hatta biraz daha ileri seviyedeki oyunculara yönelik iyi tavsiyelerle dolu bir kitaptır. Bunlar yetişkinlerde rating 800-900 USCF’e ulaştıracaklardır.

Wolff’u okurken veya okuduktan sonra görsel tahta üzeri pratiklere vakit ayırmak da faydalı olacaktır (de la Maza bunları Satranç Görüşü olarak adlandırıyor). Bunun için örnek egzersizleri Everyone’s 2nd Chess Book’da ve Rapid Chess Improvement’ta bulabilirsiniz. Bu egzersizler taşların hem olasılıklar hem de hız açısından yapabilecekleri konusunda anlayışınızı geliştirecektirler.

Adım 2: Yola Çıktık (1100-1200; 6 ay). Bu kilit adım sayılabilir, çünkü bu adımdaki önemli noktaları hafife alırsanız ilerki adımlar çok yavaş ve sıkıcı bir hal alabilirler. İlk kitabınızı bitirdikten sonra kendinizi bir seferde üç kitaptan fazlasını kullanmayacak şekilde şartlandırın. Benim tavsiyem bir taktik kitabı (Çünkü anahtar taktikte saklıdır), genel prensipleri anlamanız için bir oyun kitabı, ve konuşkan bir dille yazılmış genel prensipleri öğrenebileceğeniz üçüncü bir kitap olacaktır. Adım 2 için tavsiye edeceğim kitaplar:

1.John Bain’in Chess Tactics for Students (veya Al Woolum’un The Chess Tactics Handbook’u veya hatta daha da iyisi eğer bilgisayarda soru çözmeyi seviyorsanız CT-ART 3.0). Burda anahtar basit taktik motif problemleri defaatle üst üste çözmektir (de la Maza yedi kere yapmanızı tavsiye ediyor, sonuçta siz ikiden büyük bir rakam seçmeye bakın!) ta ki çözümlerini neredeyse görür görmez anlayana kadar. Bu arada eğer Bain’in kitabını kullanıyorsanız “Beyaz Oynar.” veya “Siyah Oynar.” kısmından ötesini okumayarak soruları çözmeye bakın, çünkü genelde sorularla ilgili verdiği açıklamalar gereğinden fazla tiyo içeriyor. Hiç bir problem üzerinde 5 dakikadan fazla zaman harcamayın; Burda hedefiniz soruları çözmek değil, hedefiniz olabildiğince çok problem ve çözüm temasını beyninize kaydetmek. Tabi eğer bir soruya çok az zaman ayırırsanız bu sefer de sorunun temasını sonradan hatırlamazsınız. Bu makaleden en azından çıkarmanız gereken tıpkı çarpım tablosunu ezberlediğiniz gibi temel taktikleri öğrenmeniz gerektiğidir. 19.yy’ın en iyi oyuncularından Richard Teichmann “Satrançın %99’u taktiktir” demiştir. Belki biraz abartmış olabilir ama öyle bile olsa çok büyük bir abartı da değildir, taktiklerin önemini hep aklınızda bulundurun.
2. Irving Chernev’den Logical Chess Move by Move
3. ve Dan Heisman’dan Everyone’s 2nd Chess Book . Bu kitap size diğer kitaplarda bulamayacağınız pek çok yönden yardımcı olacaktır, örneğin tahta görüşü kazanmak, basit taktik hesaplamalar ve taşların değerleri, doğru şekilde düşünmek, sıkça yanlış bilinen kuralları anlamak vb. Bu kitap ayrıca pek çok yanlış alışkanlığı kazanmanızı da baştan önleyecektir.

Bir yandan da çokça yavaş zamanlı oyun oynuyorsanız, bu üç kitabı bitirdiğinizde(ve tabi Bain’i veya CT-ART 3.0’ı kısa bir süre içinde birkaç kez tekrarladığınızı varsayıyorum) muhtemelen 1100-1200 hatta belki daha yukarı bir seviyeye ulaşmış olacaksınız. Hatta bu noktada muhtemelen benim bütün Novice Nooks arşivimi ve ayrıca Novice Nook Öncesi’ne yönelik olan ChessCafe.com’daki 3 makalemi de okumuş olmalısınız (İkisinin isimleri şöyle: The Secrets to Real Chess and Time Management During a Chess Game), tabi şimdiye kadar okumadıysanız! Zaman kullanımı ve düşünme prosesiniz üzerinde çalışmaya devam edin, oyunlarınızda zamanızın tamamını kullanacak şekilde oynayın- tabi çok da yavaş oynamayın!

Adım 3: Satrançtaki Tek Şey Taktik Değildir (1400-1500; 18 ay). Bu noktada artık daha çok pozisyonel oyun öğrenmeye başlamalısınız, oyun sonları, açılış prensipleri, vb. Pek çok temel pozisyonel satranç kitabı var, ve herkesin beğendiği farklı olabilir. Örneğin, Ludek Pachman’ın Modern Chess Strategy dosdoğru konuya girer. My System ‘de Aron Nimzovich aniden karmaşıklaşabiliyor ama yine de bir klasiktir. Horowitz ve Mott-Smith’in hakkettiğinin altında bilinen Point Count Chess ‘i de çok iyi bir kitaptır özellikle puan sayma metodunu fazla dikkate almazsak. Burda dikkat etmeniz gereken aldığınız kitabın farklı piyon formasyonlarını-izole, duble, geride, geçer,vb.- açık hatları, zayıf kareleri ayrıntılı bir şekilde ele almış olmasıdır. Örneğin aynı formasyonların zayıf olduğu durumları gösterdiği gibi kuvvetli olduğu durumları da göstersin. (Eğer elinizde varsa ilgi çekici bir kitap olan The Logical Approach to Chess ‘i (Euwe, Blaine, and Rumble) de kullanabilirsiniz.
Oyun kitabı olarak Chernev’in The Most Instructive Games of Chess Ever Played ‘i gibi bir kitap almalısınız. Oyun kitaplarıyla oyunların prensiplerini öğrenmenin en iyi yollarından biri kendi oyunlarını yorumlayan bir yazarın kitabını almaktır, örneğin Frank Marshall’dan Marshall’s Best Games of Chess gibi. Oyunsonu için de Bruce Pandolfini’nin Endgame Course‘unu veya Yuri Averbakh’ın Essential Knowledge‘ını kullanabilirsiniz. Ve tabi söylememize bile gerek yok taktik problem çözmeye devam ediyorsunuz, örneğin Hays ve Hall’un Combination Challenge ‘ı bu konuda iyi bir ikinci kitap olabilir.

Bu noktada artık bazı açılışları da öğrenmeye başlayabilirsiniz. Benim tavsiyem ya taktik yönleri ağır basan ya da sizin tarzınıza uygun olan açılışları seçmenizdir. Referans olarak John Nunn’ın Nunn’s Chess Openings ‘i veya Nick deFirmian’dan Modern Chess Openings 14 ‘ini okuyabilirsiniz. İlk önce seçtiğiniz açılışın ana hatlarını öğrenin. Başlangıç için bir ya da iki ana hat öğrenmeniz yeterli olacaktır. Bundan sonra her oyununuzdan sonra, hızlı veya yavaş farketmez, oyununuzu referans kitabınızdan bulmaya ve rakibinizin yaptığı hamlelere daha doğru nasıl cevap verebileceğinizi öğrenmeye çalışın. Bu sizdeki açılış dağarcığını yavaş ama sağlam bir şekilde geliştirecektir. Öğrencilerimin pek çoğu bunu uygulamıyorlar, ama uygulasalar çok daha fazla öğrenecekler. İlgi çekicidir ki benim yıllardır tavsiye ettiğim bu açılış öğrenme metodununun çok benzerini de la Maza da kendi kitabında tavsiye ediyor (kitabında bir tek öncelikle ana hatları öğrenmek gerektiği kısmından bahsetmemiş), ben şahsen de la Maza’nın bu tavsiyeleri benim bir kitabımdan alarak yaptığını sanmıyorum. Bence bu rastlantı bu metodun yavaş da olsa mantıklı olduğunu ve iyi işe yaradığını gösteriyor. Ratinginiz 1300-1400 USCF’e ulaşmadan açılışlarla çok uğraşmak muhtemelen ters etki yaratacaktır, o seviyelerde açılışlarla ilgili olarak 1) Tuzaklardan kaçınmak 2) Bazı açılışların ilk 4-5 hamlesini öğrenmek ve 3) iyi açılış prensiplerinin örneklerini incelemek daha faydalı olacaktır.

Adım 4: Toparlama (1600-1700; 24 ay). Artık genel prensipleri kavramaya başlamış olmalısınız, ama muhtemelen sık sık kullanımları konusunda karmaşa yaşıyorsunuzdur. Bu noktada üç kitabın ciddi şekilde faydası olacağını düşünüyorum, Jeremy Silman’dan The Amateur’s Mind, Dan Heisman’dan Elements of Positional Evaluation ve Chris Ward’dan The Improver’s It’s Your Move. Bu üç kitap size durum değerlendirme ve plan yapma konusunda yardımcı olacaktır. Faydalanılacak oyun kitapları arasında Alexander Alekhine’nin Alekhine’s Best Games of Chess ‘i (iki cilt) sayılabilir.

Bu kitapları okuduysanız ve ayrıca masabaşında(satranç merkezlerinde, turnuvalarda) kendinizden en az 200 puan yüksek kişilerle yavaş oyunlar oynadıysanız muhtemelen 1400-1500 seviyesine gelmiş olmalısınız. Artık sizinle oyunlarınızı analiz edecek, zamanı iyi kullandığınızı teyit edecek ve düşünce sisteminizin doğruluğunu kontrol edebilecek 2000 üstü iyi bir hocadan ders almaya başlamayı düşünebilirsiniz. Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi için bir sonraki ayın Novice Nook’unu takip edin!

Bu noktada artık taktik olarak yeterli bir seviyede olacaksınız ve artık daha ileri gitmek istiyorsanız Büyük Beş’te dengeyi sağlamalısınız. Eğer kuvvetli turnuvalarda yeterince yavaş oyun oynamıyorsanız bundan sonra gelişmeniz zor olacaktır, dolayısıyla en kısa zamanda düzenli olarak yavaş oyun oynamaya başlayın. Eğer halen basit kombinezonlara karşı alet kaybediyorsanız, o zaman pozisyonel ve oyun sonu kitapları okumak zararlı olacaktır. Eğer düşünme prosesiniz yeterince iyi değilse yine aynı şekilde düşük ratinglerde takılı kalırsınız. Oyunlar içinde hızınızı yeterince iyi ayarlamazsanız hiçbir zaman tam potansiyelinizi kullanmış olmazsınız. Hala açılışta kalelerinizi düzenli bir şekilde geliştirmiyorsanız kuvvetli oyunculara karşı pek iyi oyunlar oynayamazsınız. Sonuçta bu noktada ya bir hocayla çalışmalısınız ya da başa dönüp temel şeyleri tekrar gözden geçirmelisiniz. 200 tane satranç kitabı okumak sadece kafanızı karıştıracaktır. Bu aynı zamanda 1300-1600 seviyesindeki oyuncuların aniden bu makaledeki programı uygulamaya kalktıklarında muhtemelen yeterince verim alamamalarının da sebebi olacaktır, belki de sağlam bir gelişim planını oluşturan en temel doğru alışkanlıkları öğrenmenize gerek olmayacak kadar kuvvetli bir oyuncu olduğunuzu düşünüyorsunuzdur!
Benim bugüne kadar ki hocalık deneyimim gösteriyor ki oyuncuların neredeyse tamamı oyunlarını bilmedikleri şeylerden dolayı değil, bildikleri ama düzgün uygulamadıkları şeylerden dolayı kaybediyorlar. Buna örnek olarak şu konulardaki zayıflıklar gösterilebilir:
1. Herhangi bir hamle yapmadan önce rakibin muhtemel olarak şah çekebileceği taş alabileceği pozisyonları kontrol etmek,
2. İyi bir hamle görünce daha da iyisini aramak,
3. Kaleleri açılışın bir parçası olarak geliştirmek,
4. Oyun sonunda Şahı geliştirmek,
5. Vakit oldukça düşünmek, veya
6. Materyal olarak öndeyken Novice Nook’daki When You’re Winning it’s a Whole Different Game isimli yazıdaki tavsiyelere uymak.

Bu problemleri neredeyse hiçbir zaman kitap okuyarak çözemezsiniz, öyleyse neden kitaplarla vakit kaybedesiniz? Kuruşta kar edicem derken Lira’da zarar edersiniz. Tekrarlamak gerekirse: eğer okuduğunuz temel kitaplardaki unsurları uygulamıyorsanız o zaman yeni kitapların size bir faydası olmayacaktır. Mesela 1700 altı öğrencilerimin pek çoğu burda tavsiye edilen öğeleri bütün olarak uygulamıyorlar, dolayısıyla Silman’ın How to Reassess Your Chess’i onlara pek yardımcı olmayacaktır (özellikle de 52. sayfadan sonraki dengesiz fil-at pozisyonu vurgulamaları). Bir hamle üzerinde 10 dakika yerine 30 dakika düşünmek nasıl daha çok kafa karıştırırsa 30-50 iyi kitap okuyup o kitaplarda yazan herşeyi adım adım oyun üstünde oyunda uygulamaya çalışmak da 1000 kitap okumaktan daha iyi olacaktır. Daha önce söylediğim ama çokça vurgulanması gerektiği gibi: Eğer Büyük Beşli’nin bir ya da daha fazla öğesini süreli olarak uygulamaktan kaçınırsanız diğer öğelerde kendinizi kuvvetlendirmeniz muhtemelen gelişiminize pek faydada bulunmayacaktır. Eğer gelişiminiz sırasında herhangi bir seviyede takılırsanız bu tavsiyeyi hatırlayın.

Bu seviyede artık açılışlar daha önemli bir yer almaya başlıyorlar, dolayısıyla sıkça kullandığınız açılışlara yer veren bir kitabı elinizin altında tutmanız çok doğru olacaktır.

Eğer bu noktaya kadar herşeyi doğru yapıyorsanız ve bir sonraki faza hazırsanız öyleyse size 5. adımı tavsiye ederim:

Adım 5: Orta Seviye Oyun: Oyunlarınız Mantılık Gözükmeye Başlıyorlar (1700-1800; 36 ay). Orta seviye oyunla başlangıç seviyesindeki oyunlar arasındaki en büyük fark artık bütün oyunların taktikle kazanılamamasıdır. Elbette, Michael de la Maza eğer daha iyi bir taktik oyuncusuysanız ratinginiz ne olursa olsun kazanma ihtimalinizin daha fazla olduğunu söylerken haklıdır, ama 1600+ oyunların pek çoğunda kazanan taraf kaybedenin kaba bir taktik hata yapmamasına rağmen oyunu kazanır. Dikkat edin “tamamı” demedim! Taktikler halen oyunda temel etkendir, dolayısıyla onları çalışmayı bırakmayın.

Öncelikle size taktik üzerine mükemmel bir kitap tavsiye etmeme izin verin: Vukovic’den The Art of Attack. Zayıf noktaları bulma yöntemleri, klasik fil fedasının ardında yatan düşünceler, vb konularda tam bir klasiktir. Mutlaka tavsiye ediyorum. İleri seviye taktik bulmacalara mı ihtiyacınız var? Öncelikle Lev Alburt’ün Chess Training Pocket Book’unu en azından üç kez çalışın ve ardından da John Nunn’s Puzzle Book ‘u çalışın (yazarı tahmin edebiliyor musunuz?). Eğer benim tavsiye ettiğim gibi başladıysanız ve bütün söylenenleri yaptıysanız temel motiflerde de sağlam bir bilgi dağarcığıyla yaklaşık 2000 seviyesinde taktik biliyor olmanız gerekir. Bütün bu satranç tahtası görüşü 6 ay içinde sindirilemez elbette, ama çokça yavaş oyunla birleştirildiğinde 2 ila 5 yıl arasında istenilen noktaya ulaşırsınız.

Genelde kaçırılan bir nokta da savunmadır, kitapların büyük çoğunluğu atak üzerine kuruluyken aslında oyunlarda sıklıkla savunma tarafında da bulunursunuz, bu konuda Andrew Soltis’ten The Art of Defense okumaya değer bir kitaptır. Kendine has terminolojisi ve açıklamalı notasyonuna rağmen bu düzeyde okuyabileceğiniz (hatta belki de adım 4’te) en iyi kitaplardan biri Hans Kmoch’tan Pawn Power in Chess‘dir. Eğer artık ileri seviye açılış ansiklopedilerine ihtiyaç duymaya başladıysanız Nunn’s Chess Openings’den Informant’ın beş ciltten oluşan Encyclopedia of Chess Openings‘e geçebilirsiniz. Bu seviyede çalışabileceğiniz oyun kitapları arasında Bobby Fischer’in My 60 Memorable Games’i, Tal’dan Life and Games of Mikhail Tal veya Mikhail Botvinnik’in Botvinnik’s One Hundred Selected Games ‘i sayılabilir.

Step 6:Üst Seviyeye Doğru (1800-2000; ?). Üst seviyeye doğru ilerleyen oyuncular için Silman’ın How to Reassess Your Chess’i (özellikle basit sayılabilecek ilk 52 sayfadan sonrası) ve belki daha da faydalı olacak How to Reassess Your Chess Workbook‘u oldukça tavsiye edilebilir. Bir klasik olan Basic Chess Endgames, Mueller ve Lamprecht tarafından yazılmış olan bugünün modern ve kapsamlı oyun sonu kitapı Fundamental Chess Endings‘i tarafından geri bırakıldı denebilir. Oyun içi değerlendirme ve planlama yeteneklerinizi geliştirebilmek için Max Euwe’ün Judgement and Planning in Chess’ini ve Chris Ward’dan Imrover’s It’s Your Move‘unun biraz daha ileri seviyesi olan It’s Your Move’unu kullanabilirsiniz. Tatlı olarak da John Watson’ın harika kitabı Secrets of Modern Chess Strategy‘i tavsiye ederim. Oyun kitabı çalışmanızaysa Garry Kasparov’un The Test of Time’ı, Speelman’ın Jon Speelman’s Best Games’I, Alexei Shirov’un Fire on Board, Shirov’s Best Games‘i ve bir klasik olan David Bronstein’ın Zurich 1953‘üyle devam edebilirsiniz. Şahsen ben baskısı tükenmiş olan Adrian deGroot’un Thought and Choice in Chess ‘ini çok severim, ama aslında bir satranç kitabı bile sayılmaz, daha çok bu konu üzerine yazılmış bir doktora tezine benzer.

Evet, daha çokça iyi kitap var (bazıları Jonathan Rowson’ın kendine özgü çalışması The Seven Deadly Chess Sins’indeki derin düşünceleri çok sever örneğin), ama eğer bu kitaplardan bir ödül kazanmayı beklemiyorsanız hepsini okumanıza gerek yok. Ve tabi eğer yukarıda saydığım kitapların biri veya birkaçını değiştirmek istediğinizi düşünürseniz, kesinlikle değiştirebilirsiniz. Ama lütfen gerçekten okuduğunuzu öğrenmek ve öğrendiklerinizi uygulamak yerine 200 kitap daha okumaya kalkmayın.

Üst düzeye yaklaşmakta olan satranç oyuncularının yapması gereken şey üst düzey oyuncularla (ve mümkünse ustalarla) oynamak ve oyunlarını kuvvetli oyuncularla beraber analiz etmektir. Ratinginiz 2000’e yaklaştığında her hamleye göstermeniz gereken dikkat artacaktır, bunu öğrenmenin en iyi yolu da her dikkatsizliğinizde sizi cezalandıracak kuvvetli oyuncularla oynamaktır.

Bazı Ödüller?!
Artık size iyi şanslar! Nasıl gittiğinden beni haberdar edin. Bu metodu en az 1 yıl deneyen ve aynı zamanda 6 kitabımın en az bilineni olan The Computer Analyzes the Fried Liver/Lolli’ yi elinde bulunduran ilk 1,000 kişiye imza dağıtacağım (Bilmeyen okuyucular olabilir belki, bu teklif sadece bir şakadır çünkü bahsettiğim kitabım sadece Chessbase “kitabı” olarak download edilebilir formattadır). Peki öyleyse bu metodu kullanarak üst düzeye erişen ilk 50 oyuncuya World Open’daki geleneksel pizza partime bir davet nasıl olur.

Okuyucu Sorusu: Hakkında hiçbir şey bilmediğim bazı oyuncularla ilgili fikir edinebilmek üzerine bir sorum var. Örneğin Morphy ve Marshall’ı bireysel oyun koleksiyonları çalışmak için iyi başlangıç noktaları olarak gösteriyorsunuz, ama Tartakower’ın “500 Master Games of Chess”ini açıp içindeki “açık oyunlar” bölümüne baktığımda (ki bu bölümdeki oyunların çoğu eski olduklarından daha taktiğe dayalı olduklarını düşünüyorum) Morphy’den önceki oyuncuların daha taktik ağırlıklı olduğunu mu varsaymalı ve dolayısıyla bu oyunlardan mı çalışmaya başlamalıyım acaba? Örneğin “X oyuncudan Y oyuncuya kadar oyunların pek çoğu taktik ağırlıklıydı, X ve Z sadece pozisyonel oynarlardı, ve Y’den sonra daha evrensel bir stil doğdu.” gibi bir tavsiyede bulunabilirseniz sevinirim.

Cevap: Evet Morphy’den önce neredeyse herkes taktik oynardı diyebiliriz; Steinitz’e (1866-1894) kadar oyunlar pek pozisyonel olmadı. Reti, Breyer, ve Nimzovich Birinci Dünya Savaşı sırasında Hipermodern Satrançı keşfedenler olarak bilindiler. Botvinnik 1930 ve 40’larda “bilimsel metod”u ortaya koydu. Petrosian ve Karpov “kayıp olmayan” pozisyonel satrancı kusursuzlaştırdılar, ve şimdilerde popüler (ve komplike) olan modern “işe yarıyorsa uygula” metodunu Kasparov ortaya koydu. Oyun koleksiyonu yazarları şöyle kategorize edilebilir:
Çok yönlü oyuncular: Fischer, Gligoric, Spassky.
Kontraatakçılar: Lasker, Korchnoi
Sezgisel fedacılar: Tal, Spielmann (Jon diil)
İyi analizciler: Nunn, Speelman (Jon), Larsen, Kasparov
En ünlü “Oyunlarım” yazarları: Alekhine, Fischer, Botvinnik

Okuyucuların sorularını bekliyoruz. Dan Heisman ICC’de(Internet Chess Club, www.chessclub.com ) Phillytutor nickiyle dersler vermektedir.

Çeviren Haluk Akın