1950’li ve 60’lı yılarda aralarında dünya satranç şampiyonlarından Mikhail Botvinnik (aynı zamanda bilgisayar mühendisiydi) ve yapay zekanın öncülerinden Herbert Simon’ın da bulunduğu bazı kişiler on yıl içinde bilgisayarın dünya şampiyonunu yeneceğini öne sürüyorlardı. Bu öngörünün gerçekleşmesi epey gecikti. 1996’da ENIAC’ın yapımının 50. yıldönümünde Kasparov, IBM Deep Blue’yu 4-2 yendi (+3=2-1). Partilerin kalitesi genelde pek yüksek değildi. Bazıları Kasparov’un 6-0 kazanmayarak altın yumurtlayan tavuğu kesmediğini (bu galibiyetle 400 bin USD kazanmıştı), bir kesim de 6-0 kazanmak için riske girmemesinin akıllıca olduğunu söylediler.
1997’deki rövanş maçını umulmadık bir biçimde 3½-2½ (+2=3-1) kazanansa güçlendirilmiş (1400 kg, paralel işlemciler sayesinde saniyede 200 milyon pozisyon inceleyebilme kapasitesi büyükusta Joel Benjamin tarafından “eğitilmiş”) ve ufak bir isim değişikliğine uğramış Deeper Blue oldu. Ama Botvinnik, bir bilgisayarın resmi olmasa da standart zaman kısıtlamalı partilerden oluşan bir maçta dünya şampiyonunu yenmesini göremeden ölmüştü. Partiler yine birbirinden kalitesizdi ama sonuç dünyada büyük sansasyon yarattı. IBM’in hisse senetleri büyük değer kazandı; şike söylentileri dahi çıktı (ki mümkün değil). Keza Kasparov son partiden sonra Deeper Blue ekibini oyunun belli noktalarında bir büyükustanın yardımını almakla suçladı ve bilgisayar kayıtlarını görmek istediğini açıkladı.
Maçı Kaybeden Kasparov, IBM’i, kendi yardımcılarını, hazırlık için kullandığı ve yanılmasına neden olduğunu söylediği Genius programını, son oyundan önce dinlenmesine fırsat bırakmayan maç günlerini ve çok çeşitli şeyleri suçladı. İnsanlıktan özür diledi! Bir diğer rövanş maçında Deeper Blue’yu yenebileceğini iddia etti (ki haklıydı: IBM Deeper Blue, sadece satranç için tasarlanmış paralel işlemcileri sayesinde yüksek bir hesaplama gücüne sahip olmasına rağmen program olarak o kadar iyi değildi. Kramnik 2002’de, Kasparov ise 2003’de Deeper Blue’dan çok daha güçlü Deep Fritz’e karşı yaptıkları maçlarda berabere kaldılar. Sonuca değil güçlere bakıldığında bilgisayarın insana gerçekten üstünlüğü, Kasparov’un 1997’deki talihsiz yenilgisi değil, Kramnik’in 2006’da Deep Fritz’e 4-2 kaybı kabul edilebilir). Bir amatör şöyle demişti: “Karpov, Deeper Blue ile oynasa kazanırdı ama milyonlarca satranççı da sıkıntıdan ölürdü.”
Kramnik – Deep Fritz 2002 Oyunları
Kasparov – X3D Fritz 2003 Oyunları
Kramnik – Deep Fritz 2006 Oyunları
IBM ise rövanş maçı yapılmayacağını belirterek Deeper Blue’yu arenadan çekti. Hazırlık partilerinde Deeper Blue’nun prototipi unvansız oyunculara dahi kaybedebilirken, nasıl olmuştu da birkaç haftada Kasparov’u altedecek seviyeye ulaşmıştı? Günümüzde sıradan bir laptop veya cep telefonuna ücretsiz yüklenebilecek bir satranç programı bile dünya şampiyonunu yenebilecek güçte. Çok gelişmiş heuristic (uygun budama sonucunda dallandırmada daha derinlere inmeyi mümkün kılan buluşsal yöntemler) sayesinde toplam ağırlığı tonu aşan paralel işlemcilere gerek olmaksızın.
Önceki bölüm: “Caissa Yaşıyor” (mu?) – 1
