*Değerli Hocam,Mürüvvet Kurhan’ın Anısına* (Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü)
Satranç Tarihi üzerine yazılan yazıları internette incelemek için Google’da, “satranç tarihi” yazdığımızda,Türkçe olarak karşımıza çıkan indexlenmiş sitelerde, hep şu bilgi yer almakta; “Satrancın, zamanımızdan en az 4000 yıl önce Mısır’da oynandığına dair bulgular piramitlerdeki kabartmalarda bulunmaktadır’. Bu bulgular nelerdir? Bu bulgular da yer alanlar ,gerçekten satranç oyununun ilk Mısır?da oynandığının kanıtları mıdır? Bu ve benzeri sorularla konuyu internette , özellikle yabancı kaynaklarda araştırmaya başladım ve Mısır ?da oynanan oyunun aslında Satranç oyunundan çok farklı olan, Senet Oyunu olduğunu öğrendim.Bizim sitelerimizde ise bu konuyla ilgili bilgiyi, maalesef sadece bir sitede bulabildim.Kısaca Senet oyununu sizlere anlatmadan önce, bu oyunun oynandığı dönem olarak bilinen, Firavun IV.Amenhotep zamanı ve özellikle eşi Kraliçe Nefertiti ile ilgili bilgileri size aktarmak istiyorum. Çünkü Eski Mısır tarihi incelenirken, Senet oyunu ile ilgili duvar resimleri ve senet oyun tahtası , özellikle onun yaşadığı döneme aittir.
Kraliçe Nefertiti<Mısır Firavunu IV. Amenhotep’in (sonradan Akhenaton M.Ö.1353-1334) eşi, Firavun Tutankhamun’un kaynanasıdır. Adı “güzelik geliyor” anlamındadır. Nefertiti, yaşadığı dönemin en güçlü kadınlarından biriydi. Özellkle de Mısır’da. Çünkü Nefertiti kocası Akhenathonla aynı düzeyde bulunuyordu. Hatta firavunun uygulaması gereken cezaları, ya da yapması gereken işleri yapabilme yetkisi vardı. Bu durumdan halk ve din adamları hiç memnun değildi, çünkü bu Mısır’da alışkın olunan bir uygulama değildi. Tahtta çok uzun süre kalamadıklarından dolayı bu memnuniyetsizlik uzun sürmedi. Nefertiti’nin 6 kız çocuğu olduğu bilinmektedir ve bu durumda taht varisinin olmaması büyük bir sıkıntı olmuştur. IV.Amenhotep’in, ya Nefertiti’nin kızlarından ya da başka birinden oğlu olmuştur, o da Mısır’ın küçük kralı Tuthankamon’dur (3). Akhenaton, saraya yayılan salgın bir hastalıktan öldüğü için, Tuthankamon küçük yaşta kral olmuştur. Mısır Kralları aile içinden evlendiklerinden, küçük kral da Nefertiti’nin kızıyla evlenmiştir. Nefertiti de bir süre tahtta kalmış ve yaşama veda etmiştir. Kendisi ile ilgili araştırmalar hala devam etmektedir. (1)
Senet Oyunu
Dünya’ da bilinen en eski oyun olduğu düşünülmektedir. M.Ö 5000 yıllardan beri oynandığı belirtildiği gibi günümüze kalan eserler III.Amenhotep, Kraliçe Nefertiti ve Kral Tuthankamon zamanına aittir. Bu oyun iki kişi ile oynanmaktadır :oynamak için, 5 makara ve 5 koniden oluşan, 10 parçalık oyun taşlarına ve 4 sayma çubuğuna (bir yüzü sade, bir yüzü dekore edilmiş) ihtiyac vardır. Aşağıdaki resimlerde Senet Oyunu tahtası ve taşları görülmektedir. (2)
Mısır’ın En Küçük Kralı Tuthankamon’a (M.Ö.1333-1324) ait gömüde bulunan Senet Oyununun Tahta ve Taşları (2)
Kral Amenhotep III.(M.Ö 1391-1350), Senet Oyunu, Brooklyn Müzesi, New York, ABD (2)
Burda da Tuthankamon eşi ile Senet oynarken (3)
Nebenmaat (Ramses II’nin hizmetkarı Senet oynarken ) (6)
Bu oyunla satranç oyununun ilk benzerliği tabi ki iki kişi olarak oynanması.Taşların olması ikinci benzerlik ama taş sayısı ve çeşidinde benzerlik bulunmamaktadır. Senet’te de tahta yüzeyi karelerden oluşmakta ve bu açıdan da satrançla benzirlik taşımaktadır. Ancak Senet‘te kare sayısı 30 dur.Her iki oyuncunun 5 er taşı bulu nmakta ve oyun başlangıcında bu taşlar aşağıdaki gibi dizilmektedir.Taşlar ilk on kareye dizildikten sonra amaç ;sayma çubuklarının belirlediği sayıya göre, kareleri takip ederek taşları tahta dışına çıkarmaktır.Kaynakça da belirttiğim linkler de oyunun kuralları, nasıl oynandığı ayrıntılı olarak anlatılmıştır .Ayrıca oyunu isterseniz kendi bilgisayaranıza indirebilir ya da online olarak oynayabilirsiniz. Oyunda sayma çubuklarını attığımızda çıkan sayıya göre taşlarınızı hareket ettirebildiğimiz için, Senet’in bir şans oyunu olduğu söyleyebiliriz. Bu yönüyle de satranç oyunundan oldukça farklıdır. (2)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Saydığımız benzerlikler dışında oyun kurallarında benzerlik bulunmamaktadır. Dünya da bilinen ilk oyun olarak, Eski Mısır oyunu Senet‘in, kareli tahta üzerinde taşlarla oynanması, satrançla kurulabilecek en önemli benzerliği.Bu oyun üzerinden satranç oyununun ortaya çıktığı söylenebilir mi? Şu an için tam olarak söylenemez, çünkü bunun için Senet ‘in Mısır ?da ya da buraya yakın bölgelerde, değişime uğrayarak satrançta ki özelliklerin oluşturulması ve oynanması gerekirdi. Örneğin Araplar ya da Hititler’in, bu oyunu Mısır’lılardan öğrenip geliştirerek , satranc oyunun tahta ,taş ve oyun kurallarını belirlediklerine dair bir bulgunun olması gerekirdi.. Herkesin bildiği gibi satranç tarihi Hindistan’dan başlatılmaktadır. Mısır’dan Hindistan’a bu oyunun gittiğine dair de şimdilik bir kanıt yoktur. Se net oyununun ilk Hititler tarafından öğrenilmesi daha mümkün bir durumdur. (Mısır ile Hitit Devleti çağdaştır ve ticari ilişkilerin dışında, Kadeş antlaşması(m.ö1299) aralarındaki bir savaşı sona erdirmiştir.M.ö 1200-1300.) Eğer Hititler oyunu öğrenip geliştirdiyse, ticaret yoluyla Hindistan’a ve Çin’e giden Türklerin oyunu öğretmesi ve bu oyunun buralarda gelişmesi çok daha mümkündür. Ancak şimdilik bu bilgilerin doğrulanmadığını ve bu konununda oldukça önemli olduğunu belirtmek isterim. (Oyun Kurallarıyla ilgili bilgiler için iligili linkler aşağıda belirtilmiştir)
Sonuç olarak,şu andaki bilgilerimize göre Senet O yununun , oyun özellikleri açısından ,Satrancın bilinen ilk atası olabilmesi için gerekli olan benzerliklerin oldukça az olduğunu söyleyebiliriz.Senet oyunu tahta çubuklara bağlı olarak oynandığı içinde bir şans oyunu iken satranç, bu noktada da çok büyük farklılık taşımaktadır. Ancak, Senet oyunuyla ilk kez kareli bir tahta üzerinde taşlarla oyun oynanmaya başlandığı için ,bu oyunun satrancın atası olduğu söylenebilir.
Senet Oyunu oynayan hayvanlar (4)
Makara Taş (5)
Koni Taş(5)
Taş üzerine yapılmış Senet Oyun Yüzeyi (5)
Nefertari (Ramses II’nin eşi M.Ö 1300-1250)
KAYNAKLAR:
1 )http://tr.wikipedia.org/wiki/Nefertiti
http://en.wikipedia.org/wiki/Nefartari
2) http://tr.wikipedia.org/wiki/Senet_%28Antik_M%C4%B1s%C4%B1r_oyunu%29
http://en.wikipedia.org/wiki/Senet
http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A603686
http://www.kingtutshop.com/freeinfo/SenetGame.htm
http://wesheb.tdonnelly.org/esenet2.html
http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/timelines/topics/games.htm
http://www.recoveredscience.com/Phaistosebook11.htm
http://www.tradgames.org.uk/games/Backgammon.htm
http://www.gamesmuseum.uwaterloo.ca/VirtualExhibits/Ancient/Senet/index.html( Fotoğraflar yer almakta)
http://www.gamesmuseum.uwaterloo.ca/Archives/Piccione/index.html ( M.Ö 5000 den beri oynandığı belirtiliyor )
http://www.museumofman.org/html/lessonplan_senet.pdf ( Senet Oyunu nasıl oynanır?)
http://www.gamecabinet.com/history/Senet.html ( Senet Oyunu nasıl oynanır?)
http://wesheb.tdonnelly.org/ecomp.html#senet ( Windows da oynamak isteyenler için )
http://www.clevelandart.org/kids/egypt/senet.html (ONLİNE OLARAK OYNAMAK İÇİN.oldukça da keyifli )
http://wesheb.tdonnelly.org/egame3.html ( internet üzerinden online olarak oynamak isteyenler için )
http://wesheb.tdonnelly.org/esenet2.html ( Oyun Kuralları )
http://www.angelfire.com/realm2/amethystbt/Egyptiangames.html (Oyun Kuralları )
http://vlib.iue.it/history/chronological/ancient_egypt.html (Mısır Tarihi için Kaynakça )
http://wesheb.tdonnelly.org/esenet.html ( Tuhankamon ile eşi senet oyunu ile )
4) http://wesheb.tdonnelly.org/esenet2.html
5)http://www.petrie.ucl.ac.uk/detail/details/index_no_login.php?objectid=UC2316&accesscheck=%2Fdetail%2Fdetails%2Findex.php (Taş üzerine yapılmış senet oyun yüzeyi)
http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/furniture/senet.html (Taş üzerine yapılmış senet oyun yüzeyleri )
6)http://www.catchpenny.org/thoth/Reliefs3/Senet.htm ( Nebenmaat Senet Oynarken )
