Bobby Fischer’in yakalanmasının ardından yaptığı röportajlarla tekrar gündeme gelen, Kasparov’un “Satranç oyununun gelecekteki hali” olarak gördüğü, GM Gligoric’in üzerine bir kitap yazdığı, Bobby Fischer’e satrancı bıraktıran, Chess 960 ve Random 960 isimleriyle de bilinen Fischer Random nedir?

Fischer Random nedir?

Fischer Random, 1972-1975 yılları FIDE Dünya Satranç Şampiyonu, Robert James “Bobby” Fischer’in, Satrançta, ezber bilgi ve açılış analizlerinin önemini azaltıp, yaratıcı düşünme, anlama ve yeteneğin önemini arttırmak amacıyla yarattığı satranç çeşididir.

20. yüzyıldan başlayarak, Satranç’ta açılış analizleri ve ev hazırlıkları o kadar büyük bir önem kazandı ki, günümüz üst-düzey Satranç sporcuları bile zaman zaman durumdan şikayetçi! Dünyanın en kuvvetli oyuncusu sayılan Kasparov kendi durumunu şöyle açıklıyor : -Bugünlerde maça hazırlık çok büyük bir zaman alıyor “gerçekçi olmak gerekirse iki, üç saatten az değil.” Ağır partilerin de 4-5 saatten fazla sürdüğünü ya da sürmesi gerektiğini göz önünde bulundurursak, “Günde o­n saat çalışmak oldukça baskılı bir program, her türlü sağlık normunun da çok ötesinde…” Kasparov gibi insani normların ötesinde bir hafıza kapasitesine sahip bir Satranççı bile zaman zaman açılış hazırlığını unuttuğunu söylüyor!

Daha 1992 yılında, Bobby Fischer son 20 yılda açılış teorisinin ne kadar geliştiğini gördüğünde şoka girmiş olmalı ki, bu büyük sorunu aşmanın yolunu, alternatif bir satranç türü yaratmakta buldu.

Fischer’in, Satranç oyununu ezber ve çalışmanın hegamonyasından kurtarıp, Satranca “yaratıclık ve zekanın oyunu” ününü geri kazandırma çalışmaları, ortaya Fischer Random Satrancını çıkarttı. Fischer’in temel argümanı şöyle : Her satranç maçına aynı konumla başlıyoruz. (taşların dizili olduğu konum) Eğer bu konumu her seferinde değiştirirsek, teori, ezber ve ev hazırlığı önemini kaybedecek, kazanan çalışkan olan değil, dahi olan olacak! Yani Fischer Random’da “bilgi” neredeyse önemsiz.

Fischer Random Kuralları

Piyonlar eski yerlerinde duracak şekilde, tüm taşların yerini karıştıralım. Satrancın kurallarından başka, sadece iki kural var : iki fil aynı renkli karelerde duramaz ve kalelerden birisi şahın sağında, diğeri ise solunda olacak. Her iki tarafın da taşları aynı rasgele(random) düzende olacak, yani yine eşit imkanlar söz konusu.

– Beyaz piyonlar 2. yataydaki eski karelerine dizilir
– Geriye kalan tüm beyaz taşlar, ilk yataya rastegele yerleştirilir
– Beyaz Şah, iki beyaz Kalenin arasında herhangi bir yere yerleştirilir
– Beyaz Filler farklı renkli karelere yerleştirilir.
– Siyah taşlar Beyaz taşların karşısına aynı düzende dizilir.

Tabi ki bu durumda rok kurallarının da değiştirilip geliştirilmesi gerekliliği doğuyor. Temel olarak roktan sonra şahın ve kalenin yerleri eski satrançtakiyle aynı : sağa doğru atılan rokta Şah c1(c8) karesine, Kale de d1(d8) karesine gidiyor, sola doğru atılan rokta ise Şah g1(g8), Kale de f1(f8) karesine.

Rok atmak, Fischer Random Satrancında çoğu zaman garip görünüyor. Örneğin Şah e1, Kale de f1 karelerindeyken, tek yapmanız gerken Şah’ı g1’e koymak! Tüm diğer rok kuralları eski satrançtakilerle aynı : Şah ve Kalenin arasında başka bir taş durmamalı ve Şah tehdit altındayken rok yapılamaz?

Rok, aşağıdaki koşullarda mümkündür :
– Şah ve Kale ile hamle yapılmamış olması gereklidir
– Beyaz Şah rok sırasında ya da roktan önce tehdit altında olmamalıdır.
– Şahın geçeceği hiçbir hane tehdit altında olmamalıdır.
– Şah ve Kalenin arasındaki tüm haneler boş olmalıdır.
– Rok, taş almayla sonuçlanamaz.

Peki Fischer Random, Satranç oyununa ne katacak? Yüksek ihtimaldeki başlangıç konumları, açılış bilgisinin önemini kaybetmesine yol açarken, daha iyi hazırlanmış olan oyuncu değil, daha kuvvetli oyuncu kazanacak! Daha ilk hamleden her iki oyuncu da orijinal stratejiler yaratmak zorunda ve bilinen temaların kullanılması imkansız.

Buenos Aires 1996: Fischer Random’ın doğuşu

Arjantin’in başkenti Buenos Aires’te 19 Haziran 1996 yılında düzenlenen bir basın konferansına, dünyanın her yerinden yüzlerce satranç sever ve gazeteci davetliydi. Konferansın konusu Fischer’in yeni oyunu Fischer Random’ın tanıtılmasıydı. Fischer, Kasparov ve Karpov arasındaki sözde Dünya Şampiyonluğu maçı da dahil olmak üzere, pek çok maçın hamlelerinin ve sonucunun önceden ayarlanmış ve düzmece olduğunu söylüyordu ve kendi geliştirdiği bu yeni satranç sayesinde ortadan kalkacak olan sorunlar arasında en çok da bu meseleye önem veriyordu.

Ayrıca, bilgisayar ekranının başında geçirilen uzun saatler sonucunda günümüzde Anand, Kramnik ve Leko gibi pek çok Satranççının kalın camı gözlükler taktığına dikkat çekiyordu. Fischer ayrıca eski-satranç oyunu için gereken çalışmanın angarya olduğunu, kendisinin Satranca başlamasını nedeninin çalışmak istememesi olduğunu da söylüyordu!

Sanki Fischer’in karşı çıktığı imaj, sadece Satrancınki değil, Satranç oyuncusunun da imajıydı. Sıra dışı ve ilginç kişiliğiyle Fischer, Satrançtan başka hiçbir şey bilmeyen Satranççı fikrine, haklı olarak, katlanamıyordu.

Fischer Random Tarihi

1996 baharında Yugoslavya’da düzenlenen İlk Fischer Random Turnuvasını, Büyükusta Peter Leko kazanmıştı. 2001 yılında Leko, GM Michael Adams’ı yenerek, ilk Fischer Random Dünya Şampiyonu oldu. Bu maç için hiç bir seçme düzenlenmemişti. Bu organizasyonda oynanacak oyuncular seçilirken dikkat edilen birkaç özellik vardı. Leko’nun seçilmesinin sebebi, daha önceki zaferiyle beraber, satranç teorisine kattığı pek çok yenilikti. Ayrıca Leko, daha bizzat Fischer ile Fischer Random oynamıştı. Adams’ın seçilmesinin sebebi ise hızlı satrançta dünyanın en iyi oyuncusu olması, tanıdık olmayan konumlarda olağanüstü kuvvetli oynaması ve genellikle az oynanan devam yollarını seçmesiydi. Maçı 4.5-3.5 gibi az bir puan farkıyla Leko kazandı.

2002 yılında Mainz’de düzenlenen Açık Fischer Random Turnuvasının galibi, 131 katılımcının arasından, Peter Svidler oldu.

 

2002 yılında Fischer Random’un geleceğine ilişkin başka gelişmeler de oldu. Yugoslav Büyükusta Svetozar Gligoric, Shall We Play Fischerrandom Chess ? (Fischer Random mı oynamalıyız?) adlı kitabı yazarak, oyunun popülaritesinin daha fazla artmasını sağladı.

2003 yılında Mainz’de, Svidler, Leko karşısında 4.5 – 3.5 kazanarak Fischer Random Dünya Şampiyonu ünvanını kazandı.

Fischer Random hakkında fikirler

Eski Fischer Random Dünya Şampiyonu, Macar Büyükusta Peter Leko, Bobby Fischer?in ülkesinde kaldığı süre içinde, Fischer ile yakın bir arkadaşlık kurmuş ve Fischer Random oynamış bir “eski satranç” büyükustası olarak Fischer Random’un savunuclarından. Daha çok Fischer Random turnuvası düzenlenmesi gerektiğini düşünen Leko’nun, oyun hakkında söyledikleri şöyle : “Sadece merak ediyorum; acaba Fischer Random’da en kuvvetli oyuncular kim olacak? Hazırlık yapmanız mümkün değil, yaratıcılığınızı ve imgeleminizi kullanmak zorundasınız.”

Leko’nun sekundantlarından GM Artur Yusupov, Fischer Random’ın klasik satrancın sonu olmadığını düşünüyor. “Fakat, bilgisayar programlarının ve haddinden fazla incelenmiş açılış varyantlarının etkileri yüzünden çok popüler bir oyun olabilir olabilir. Teorinin olmayışı, daha fazla yaratıcılık demek! Satranç zaten çok güzel ve çok zor, ve çok uzun süre oynanmaya devam edecek.”

Vladmir Kramnik ise, Fischer Random’daki ilk konumların, normal satrançla karşılaştırıldığında, estetik dengeden yoksun olduklarını düşünüyor.

GM Viorel Bologan, bu tarz bir oyunun her satranççının ufkunu genişleteceğini düşünüyor. “Ama aynı zamanda klasik satrancı korumamız ve dünya için klasik satrancın öneminin azalmasına engel olmamız çok önemli.”

Fischer Random üzerine, Satranç dünyasından gelen en son yorum, Gary Kasparov’a aitti. Kasparov, olanaklı 960 konumun değil ama, 20-30 konumun oynanabileceğini söyledi. Kasparov bu konuda Kramnik’e katılıyor ve çoğu konumun geometrik ve estetik açılardan yetersiz olduğunu düşünüyor.

Bir İzlanda televizyonunda yayınlanan son röportajında ise Bobby Fischer, Kasparov’un Fischer Random hakkındaki fikirlerini duyunca, Kasparov’un Fischer Random’ı öldürmek istediğini söylemişti.

Fischer’in icat ettiği oyunun random’lığı (rastlantısallığı, rasgeleliği), Kasparov’un bu fikri ile artık şaibeli durumda. Fischer Random bu anlamda belki de sadece tekerleği yeniden keşfetmek olacak. Oynanacak 20-30 konum, günümüz teknolojik imkanlarıyla birkaç sene içerisinde ?tüketilebilir?. Bu bağlamda belki de getirilebilecek en iyi çözüm, üniversitelerde öğrencilerin yaratıcılığını körüklemek amacıyla yapılan “kitap açık” sınav metodunun, Satranç sporuna uygulanabilir bir uyarlamasını yaratmak olabilir…

Leko – Adams Fischer Random Dünya Şampiyonluğu Maçı 1996

Leko – Svidler Chess960 Dünya Şampiyonluğu Maçı 2003

O.Oğul Köseoğlu